“İHLAL” ve SANATTA NESNELEŞTİRME
Atalay GİRGİN*
Sanat, bir nesneleştirme etkinliğidir. Nesneleştirmenin olmadığı bir yerde, sanat dahil, hiçbir etkinlik gerçekleştirilemeyeceği gibi, varolanlar evrenine katılabilecek hiçbir ürün de yaratılamaz. Ancak sanat, herhangi bir nesneleştirme etkinliğine de indirgenemez; öte yandan sanatın farklı alanlarındaki nesneleştirme etkinlikleri de birbirine...
Sanatın içerisinde yer alan tekil etkinlik türlerinin her birinde, onların kendilerine özgü nesneleştirme biçimleriyle, varolanlar dünyasına katılan yeni varolanlar yaratılır. Örneğin; edebiyatın, neredeyse her türünde, esas olarak anlama ve yeniden anlamlandırmalara, çağrışımsal, betimsel, imgesel anlatımlara dayalı olarak yeni varolanlar yaratılırken; görsel sanatlarda, sanatçının görme biçiminden hareketle, anlamın ve mesajın, gösterme biçimlerindeki farklılıklarla dışavurulduğu yeni varolanlar konulur ortaya...
İşte “İhlâl” de, teknik olarak Marlene Dumas’tan etkilenme izleri taşısa da, gösterme biçimindeki farklılıkla, kendi alanında bir nesneleştirme etkinliği olarak gerçekleşmiştir. “İhlâl” ne mi?
“İhlal”; ressam Arzu Başaran’ın resim sergisinin adı. Ama aynı zamanda o, serginin kendi bütünselliğinde bir nesnenin adı... Estetik bir nesnenin, estetik bir realitenin...
Platon’un “ideal devlet”inden, başta sanatçısı olmak üzere, tüm ilgililerini kovdurtabilecek bir etkinlik olan “İhlal”, başlangıcından itibaren, hem haber hem de köşe yazıları düzeyinde, özellikle günlük gazetelerde geniş yer buldu. Nesneleştirilip, nesne olarak sunuldu; haber ya da değerlendirme düzeyinde...
Arzu Başaran’ın, bir sanatçı duyarlılığı ve yaratıcılığıyla nesneleştirip, bir nesne, estetik bir nesne olarak alımlayıcı için ortaya koyduğu yapıtlarını içeren sergisini ve onun temasını, birçok köşe yazarı ve gazeteci, kendi bulunduğu yerden, kendi bakışına, görme ve anlama, anlamlandırma ve gösterme biçimine göre nesneleştirerek, yeni nesneler ürettiler okuyucuları için.
Ancak “İhlal”in, özellikle gazeteci alımlayıcılarınca nesneleştirilmesine ve sonrasında da okuyucularına bir nesne olarak sunuluşuna damgasını vuran başat unsur, köşe yazılarından haberlere dek; genelde estetik değerler ve değerlendirmeler içeren estetik yargılar değildi. Neden? Muhtemeldir ki, sergiyi ziyaret eden diğer alımlayıcılar için de geçerlidir bu durum ve akabinde aynı soru... Yani “Neden?..”
Oysa, genelde kabul gören yaklaşıma göre, her sanat eseri ya da aynı türden tek tek sanat eserlerini içeren bir sanatsal etkinlik, estetik bir değerlendirmeyi ve estetik yargıları gerektirir. Bu yargılar, estetik açıdan hangi değerleri içerirse içersin, üzerinde tartışılır olsa bile, yadırganmaz. Çünkü bilinir ki, estetik yargılar özneldir. Hem sanatçı hem de alımlayıcı (izleyici/dinleyici/okur v.b) için geçerlidir bu...
Sanatçının, yaşadıklarını ya da gerçeklikleri anlamlandırışı, onun kendi bireyselliğinin düşünsel dehlizlerinde gerçekleşir. Bu anlamlandırma yaşantılara, nesnesine ya da gerçekliğe nedenli uygun olmaya, onu nedenli “tam” ve “doğru” aktarmaya çalışırsa çalışsın, bunu bildiriş biçiminden, geneldeki üslubuna ve imleyişine kadar birçok alanda, kaçınılmaz bir biçimde sanatçının öznelliğidir arz-ı endam eyleyen... Çünkü bunu karakterize eden, sanatçının, an’ın ya da geçmiş yaşantıların kendisinde bıraktığı izleri, imgeleri, tasnif edip, gerektiğinde yeniden anlamlandırıp tasarımlayarak, bildirim haline dönüştürme, dışsallaştırma sürecindeki düşsel ve düşünsel halet-i ruhiyesidir. Ki bunun bildirim boyutu aslında, hem özel olarak sanatta hem de genelde, görme ve gösterme biçimiyle birlikte nesneleştirme konusudur.
Nesneleştirmenin Kaçınılamazlığı
Sanattan bilime, dinden felsefeye dek, insanın hangi etkinlik alanında olursa olsun; betimleme, tanım, yargı, değer, v.b ifadeler içeren her bildirim nesneleştirilmiş olana ilişkindir. Nesneleştirilmemiş olan, “şey”liğiyle kaim olan hiçbir şeye ilişkin bildirimde bulunulamaz. Nesneleştirmek, özne konumuna haiz insanın ya da varlığın, her daim bir nesneyle, en azından düşsel, düşünsel, duygusal ya da bedensel boyutuyla olumlamanın ya da olumsuzlamanın olası farklı biçimlerini içeren bir ilişki kurmasını gerektirir. İster düşsel, düşünsel bir varlık olsun, isterse bilincimizden bağımsız olarak varolan gerçek bir varlık olsun, ilişki kurulmamış olan hiçbir şey nesneleştirilemez. Çünkü “Nesneleştirmek, bir varolana yönelmeye işaret eder.”1
Bu anlamda da, kalıtsal ve birikimsel düzeyde tüm insan başarımlarının ifadesi olan kültür, tarihsel ve güncel boyutuyla, zamanın ve mekanın dününde ve şimdisinde yer alan ve yalnızca insanın nesneleştirdiklerini ve diğerleri için bir nesne olarak ortaya koyduklarını ya da koyabildiklerini içerir. Ki onun içerisinde insan tarafından nesneleştirilmeyen, kendiliğinden nesneleşen, hiçbir şey yoktur. Çünkü, insan dahil, herhangi bir varlığın kendi başına, kendi kendine “nesneleşme”si söz konusu değildir. Dolayısıyla ortada bir “nesneleşme sorunu” ya da gerçekliği değil, bir nesneleştirme sorunu ve gerçekliği vardır.
Nesneleştirmek genelde, düşünen her canlı varlığın, özelde ise düşünen bir varlık olarak insanın, biyolojik anlamda yaşamını sürdürebilmesinin bile temel koşuludur. Bundan dolayı nesneleştirme kaçınılmazdır. Çünkü nesneleştiremediği sürece, biyolojik yaşamını bile sürdüremeyecek bir varlık olan insan, yeryüzündeki ve doğa karşısındaki tüm başarımını bu etkinliği ve yeteneğiyle gerçekleştirir. Dolayısıyla, nesneleştirmenin temelindeki koşul düşünmektir. Düşünme etkinliği ise bir nesneleştirme etkinliğidir; fiili ve potansiyel boyutuyla birlikte... Bu iki boyutuyla, insanın düşünmesinin ve dolayısıyla nesneleştirmesinin belirlenmiş bir sınırı yoktur. O her şeyi düşünebilme yeteneğiyle önce potansiyel sonra da gücü ve olanakları ölçüsünde fiilen nesneleştirerek, başkaları için nesne haline getirebilen, nesneler üretebilen bir varlıktır.
Nesneleştirmenin potansiyel boyutun dışına çıkmaması/çıkamaması, başka insanlar için bir nesne kılınmaması, onun görsel, yazınsal ya da dilsel boyutta dışsallaştırılmamış, bir düşünceye, bir davranışa dönüştürülmemiş olması demektir. Varlığın çok yönlü ve çok boyutlu oluşunun ya da insanın, onu düşünme, bilme, anlama, kavrama, anlamlandırma, açıklama ve onunla bir biçimde bağ kurma etkinliğinin çok farklı biçimlere bürünmesinin, nesneleştirmenin kuvveden fiile dönüşmesinde, birbirinden farklı ve değişik bilgi türlerini, bildirme etkinliklerini olanaklı kıldığı bir hakikattir. Ki dünden bugüne bilimsel, dinsel, sanatsal, felsefi, v.b düşünmeden, bilgiden, etkinlikten söz ediyorsak, bunun en önemli nedeni de budur.
Nesneleştirme Sorunu, Görme Biçimlerinin
Farklılığı Sorunudur
Sanattan siyasete, dinden bilime dek, hangi alanın damgasını taşırsa taşısın, hangi bilme ve bildirme etkinliği alanında olursa olsun, nesneleştirme, insanın, geçmişten bugüne, bulunduğu en küçük alandan başlayarak, tüm yeryüzünü, adım adım evreni, düşünsel, duygusal ve bedensel boyutuyla üretim ve tüketim zincirine eklemleyerek; kendini var kılma, kendisi gibi olanları koruma, yaşatma, mutluluk ve refahını sağlama ve aynı zamanda da biçimlendirme eylemliğini içerir. Hem kendisi gibi olanlara hem de ötekine yöneliktir bu biçimlendirme eylemliliği... Bu ise, dünya-evrensel bir boyutta içerisinde yaşanılan ekonomik, sosyal, siyasal, kültürel v.b koşullarda, varolanın nesneleştirilmesinde farklı görme ve gösterme biçimlerinin ortaya çıkışının kaçınılamazlığına delalet eder. Ki bu, burada özel olarak üzerinde durmayacak olsam da, siyasal ve ideolojik bir sorundur. İktidar ve karşı-iktidar sorunudur; ölmenin ve öldürmenin meşruluğu sorunudur ve ilh...
Farklı görme ve gösterme biçimlerinin kaçınılmazlığı, aynı nesnelerin, aynı bilme ve bildirme etkinliği alanı açısından bile olsa, farklı kişiler tarafından, onların nereden, nasıl ve nereye, niçin baktıklarına bağlı bir biçimde çok değişik, hatta birbirine karşıt olabilecek düzeyde nesneleştirilmelerini de olanaklı kılar. İşte, yanılsamalı bir biçimde ifade edilen ve gerçeklik addedilen “nesneleşme” sorununun değil, aksine bir nesneleştirme sorununun varlığına delalet eden durumun nedeni de budur.
İnsan hem kendini hem de ötekileştirdiğini, zamanın ve mekanın herhangi bir yerinde ve herhangi bir anında, salt düşünsellik düzeyinde kalarak ya da dışsallaştırarak nesneleştirebilen ve dolayısıyla ötekileştirdiğince de nesneleştirilebilen bir varlıktır. Ötekileştirilen ve görme biçimlerindeki farklılık girdiğinde işin içine, nesneleştir(il)me çetrefilleşir ve bir sorun olarak karşımıza çıkar. Ama bu, içerisinde yaşanılan toplumsal gerçeklik koşullarında ve ötekileştirdiklerimizce ötekileştirilebilir olduğumuz koşullarda da kaçınılmazdır.
“Görme Biçimleri” adlı kitabında John Berger, “Bir şeyi gördükten hemen sonra, aynı zamanda kendimizin görülebileceğini de fark ederiz. Karşımızdakinin gözleri bizimkilerle birleşerek görünenler dünyasının bir parçası olduğumuza bütünüyle inandırır bizi.
Karşıdaki tepeyi gördüğümüzü kabul edersek o tepeden görüldüğümüzü de kabul etmemiz gerekir. Görüşün iki yanlılığı konuşmanın iki yanlılığından daha baskındır. Çoğu zaman konuşma bu görme-görülme işlemini dile getirme çabasıdır. “Sizin her şeyi nasıl gördüğünüz”ü benzetmeyle ya da doğrudan açıklama çabanızla, “onun her şeyi nasıl gördüğü”nü anlama çabanızdır”2 der. Bu “görme-görülme” ilişkisi en azından potansiyel düzeyde bir nesneleştirme ve nesneleştirildiğini bilmedir. Konuşma ise, nasıl görüldüğünüzü, bir başka deyişle öteki tarafından nasıl nesneleştirildiğinizi anlama çabası...
Nesneleştirilmenin sorun olarak görüldüğü, “nesneleştiriyor” diye ötekine ya da herhangi bir varlığa itiraz edilmeye, eleştiri yöneltilmeye başlandığı an, aslında yapılan nesneleştirmenin kendimizinkiyle uyuşmadığını, çeliştiğini, çatıştığını fark ettiğimiz andır. Bunun sorun olarak kavrandığı ve ardı sıra eleştirinin olabildiğince üst perdeden dile getirildiği, neredeyse yegâne nesneleştirme, insanın nesneleştirilişidir. Oysa her insan, bulunduğu yere, konuma, o an ki halet-i ruhiyesine ve ilişki biçimine göre, bazı anlarda nesneleştirmek kadar nesneleştirilmekten de haz alır. Örneğin, aşk ilişkisinde...
Aşk, özne/nesnelerin birbirlerini nesneleştirdikleri bir ilişkidir. Aşk’ın tarafları, birbirlerini olumlu değerler ve niteliklerle nesneleştirirler ve kimsenin itirazı, eleştirisi yoktur buna; hatta hoşlarına gider. Ancak, aşk’ın hükmünü tarih kılan bir terk ediş ya da terk ediliş ya da bir ihanet arz-ı endam eylemeye görsün, bu kez tarafların nesneleştirmeleri, en hafifinden birbirlerini rahatsız, huzursuz edecek denli acımasız, nefreti ve öfkeyi tetikleyen; geçmişte yaşanan ve birlikte ürettikleri, paylaştıkları tüm güzellikleri çiğneyip geçen, unutturuveren, bir boyut kazanır. Ki hiç kimse istemez, kabullenemez bu tür bir nesneleştirilmeyi... Çünkü neredeyse tüm olumsuz değer ve nitelikler yüklenir insana. Bu nesneleştirme, kişi olarak insanın değeri ve değerlerine aykırıdır.
Nesneleştirmenin, yukarıda ve örnekte belirtilenlerle birlikte, olumlu ve olumsuz anlamda değer ve nitelikler atfetmeyi içerdiğini kavradığımızda, “nesneleştirilmiş” olmaya itirazın, eleştirinin asıl nedenini de anlamak mümkün hale gelir. Sorunun, eleştirinin, asıl olarak insanın nesneleştirilişi temelinde dile getirilmekte oluşunu da dikkate aldığımızda, karşımıza ayan beyan çıkan şudur: Değer ve değerler sorunu. Bir başka deyişle sorun, yani “insanın nesneleştirilişine” eleştirinin, itirazın nedeni, “insanın değeri ve değerleri”3 sorunudur.
Ancak sorun, bu boyutta ve temelde ele alınıp değerlendirilmesi, tartışılması gerekirken, itiraz ve eleştiri, yanılsamalı bir biçimde, insanın önemli bir vasfı olan nesneleştirmeye ve nesneleştirilmeye yöneltilmiştir. Ki aslında yapılması gereken eleştiri ve itirazın, nesneleştirmeye ya da zamanın ve mekânın herhangi bir anında ve yerinde nesneleştirilişe değil; aksine bunun hem genel olarak “insanın değeri ve değerleri”ne, hem de özel olarak söz konusu edilen “a” ya da “b” bireyinin “değeri ve değerleri”ne uygun olup olmayışı temeli üzerinde yükselmesi ve ona yönelik olması gerekir.
Güzelin ve Çirkinin Ötesinde Bir “İhlal”
Söyleşilerinde “Çocukların nesneleştirilişi” gibi ifadeleri kullansa da, Arzu Başaran’ın “İhlal” adlı sergisini ete kemiğe büründüren, onun görme biçimine, değerlerine, düşüncelerine de bağlı olarak, genelde insanın, özelde ise çocuğun “değeri ve değerleri”ne aykırı bir biçimde nesneleştirilmiş oluşudur. Ve Başaran, bu noktada itirazını, eleştirisini, kendi görme ve gösterme biçimi ekseninde, farklı bir nesneleştirmeyle, alımlayıcılarının önüne, “İhlâl” adlı bir estetik nesne, estetik bir realite olarak koymuştur. Arzu Başaran, serginin başlığını “İhlâl” olarak belirleyiş gerekçesini, “Hem hak ihlalinin altını çizmek hem de sergiyi oluşturan resimlerin izleyicide bırakacağı huzursuzluk, rahatsızlık daha da önemlisi yüzleşmeyi sağlamak” diye belirtir. Aslında, Başaran’ın cümlesinin “hem de” ile başlayan ikinci kısmı da bir ihlâldir. Ama bu, “İhlâl”in ihlâlidir; alımlayıcısına yönelik, düşündüren, sorgulatan, huzursuz eden, vicdanen yüzleşmeye zorlayan bir ihlaldir.
Her nesneleştirme bir ihlâl olmasa da, her ihlâl, her koşulda bir nesneleştirmedir. An’da gerçekleşebileceği gibi, an’dan başlayarak, geçmişe de geleceğe de dönük olabilir. Bundan dolayı, genel de İhlâl; öznenin, ötekileştirdiğini ya da ötekiler için herhangi bir varolanı, kendi düşünceleri, inançları, ihtiyaçları, çıkarları, beklentileri, yaptığı iş ve amacı ekseninde, görme biçimiyle başlayan, gösterme biçimiyle şekillenen, tüketime, manipülâsyona ve/ya da yeniden üretime dönük “yeni” bir nesne olarak, görsel, düşünsel, duygusal, bedensel düzeyde ortaya koyuşu veyahut da onu tüketişiyle, kullanışıyla tamamlanan bir nesneleştirmedir. Ki öznenin, herhangi bir varolanı görüşünü, görme biçimini başat düzeyde etkileyen ise, düşünceleri ve inançlarıdır. “İhlâl”in ressamı Başaran için de geçerlidir bu... Keza Başaran’ın, bir insan ve bir sanatçı olarak “değeri ve değerleri”, gösterme biçimine de damgasını vurur, kaçınılmaz olarak...
“İhlal”in ihlalini güzelin ve çirkinin ötesinde, yani estetik değerler içeren estetik yargıların ve değerlendirmelerin ötesinde alımlamaya, anlamaya ve anlamlandırmaya neden olan ise, onun konusu bağlamında çocuğun “değeri ve değerlerini”, eleştirel bir biçimde düşünsel ve duygusal olarak yeniden ürettirmeye; alımlayıcısını vicdanen yüzleşmeye, hesaplaşmaya zorlayarak, fark ettirmeye yönelik olmasıdır. Burada belirleyici öneme haiz olan ise Başaran’ın gösterme biçimidir. Sanatçının gösterme biçimini, herhangi bir insanın gösterme biçiminden ayırmak gerekir. Sanatçı, duyarlılığını ve yaratıcılığını herhangi bir işi yapabilme becerisiyle birleştirip, estetik bir ürünü, yaratıyı ortaya koyabilen insandır. Onun duyarlılığı görme biçiminde içselken, yaratıcılığı, anlamlandırışı, imleyişi, farklılığı, özgünlüğü, özellikle görsel ya da plastik sanatlarda, gösterme biçiminde dışsallaşır. Ki “İhlal” duyarlılığın ve yaratıcılığın, içerik ve biçim olarak bütünleştiği bir estetik etkinlik olarak alımlanır.
Arzu Başaran, genel olarak “İhlâl”de, özel olarak ise çizgi ve lekelerden oluşan tek tek resimleri ve desenlerinde, duyarlılığın ve yaratıcılığın, içerik ve biçimin bu bütünselliğini sağlarken; Platon’ca lanetlenebilecek, sanatçılığı yadsınabilecek bir eyleyişi gerçekleştirir. Onun resimlerindeki, desenlerindeki çocuklar, muhtemeldir ki, her şeyin bir ideasının yer aldığı Platon’un idealar dünyasındaki “çocuk ideası”ndan çok uzaktır. Başaran’ın çocukları kimi zaman ağızsız, gözsüz, burunsuzdur; kimi zaman dudaklarına bir tebessüm tutunmuşken, gözleri belirsiz olandır; kimi zaman, şiddetin izini taşıyan kırık dişleriyle, kanayan ağızlarıyla dururlar alımlayıcısının karşısında... Neredeyse hepsinde de yaralayan, kanatan bir hüznün, acının; yoksunluğun, “değeri ve değerleri” çiğnenmişliğin, yoksayılmışlığın dışavurumu...
Bu dışavurumun karşısında, ahlaki, sosyal ve insani olan ayağa kalkarken, estetik değerler ve yargılar paranteze alınır elbette. “İhlâl”in, salt güzelin ve çirkinin, salt iyinin ve kötünün, salt doğrunun ve yanlışın ötesinde olmasının da nedenidir bu... Çünkü Arzu Başaran, bir şeyi, önemli ama unutulan ya da anımsanmak istenmeyen bir şeyi anımsatır alımlayıcısına : Sosyalleştirdiğin her şeyden sorumlusun, hem de ömrünün sonuna dek4.
Sosyalleştirdiklerimiz ise çocuklar, çocuklar, çocuklar... Gözlerimizi, kendi gözlerimiz kılamadığımız sürece, “değeri ve değerleri”yle görüp kavrayamayacağımız çocuklar...
* Felsefe Öğretmeni; http://atalaygirgin.blogspot.com
1 Dr. Çetin Veysal, Nesneleşme ve Özgürleşme Sorunu Üzerine, sy.9, Tekağaç Yayınları, 2005.
2 John Berger, Görme Biçimleri, sy. 9, Metis Yayınları, 2003.
3 İoanna Kuçuradi, İnsan ve Değerleri, Türkiye Felsefe Kurumu , 1998.
4 Bu ifadeyi İ. Kuçuradi’nin yazdığı şu satırlardan esinlenerek yazıyorum. İ. Kuçuradi, “Çağın Olayları Arasında” adlı kitabında şöyle der : Saint-Exupèry’nin Küçük Prens’ini okumuş olanlarınız, Küçük Prens’in tilkiyle evcilleştirme konusundaki konuşmasını anımsayacaklardır. “Evcilleştirmek ne demek?” diye inatla soran Küçük Prens’e tilki, “evcilleştirmek bağlar yaratmak demektir” diye karşılık verir ve bu bağların nasıl yaratıldığını anlattıktan sonra, şunu ekler : “ ama insanlar bu hakikatleri unuttu. Evcilleştirdiğin her şeyden sorumlusun, ömrünün sonuna dek.” Çağın Olayları Arasında, sy. 10, Ayraç Yayınevi, 1997.
14 Eylül 2008
06 Eylül 2008
Eğitim İşsizliğe Çare Midir?
EĞİTİM, İŞ, İŞSİZLİK VE ÇALIŞMA
Atalay GİRGİN
Atalay GİRGİN
Eğitimin üç temel işlevini anımsamak ve bunlar üzerine, kısmen bile düşünmek yeterlidir bunun bir yanılsama olduğunu kavramak açısından. Eğitimin bu işlevleri siyasal, kültürel ve ekonomik olarak adlandırılır. Bunların içerisinde de başat unsur, öncelikle siyasal, yani aynı zamanda ideolojik olan işlevdir. Özellikle de genel anlamda sistematik eğitim sürecinin her kademesinde, açık ya da örtük bir biçimde belirleyici olan budur. Çünkü aslolan, çocuğun ya da bireyin siyasal ve ideolojik olarak , egemen olanlara ve onların çıkarlarına her düzeyde hizmet edecek doğrultuda biçimlendirilmesidir. Bunun gerçekleştirilebilmesi sürecinde ise kültürel işlev, hem siyasal ve ideolojik davranışların “istendik” kılınmasını hem de üstünün bir biçimde cilalanıp örtülmesini kolaylaştır. Çünkü özellikle, tarih, edebiyat, din, ahlak, v.b alanlardan seçilen örnekler, siyasal işlevi koşullayıp pekiştirmeye yöneliktir.
Yukarıdaki söylenenlerden de hareketle, eğitim ile iş arasındaki ilişki üzerine, üç noktada, gerçekliğe uygun bir tarzda hükmü ifade etmek gerek:
09 Ağustos 2008
'Marksizm'leri Tartıştırmaktan da Bir Şey Çıkmaz!
‘Marksizm’leri tartıştırmaktan da bir şey çıkmaz
Atalay GİRGİN
Türkiye’nin gündemi kılınan iki dava vardı. Biri Ak Parti’nin kapatılması, diğeri namı değer ‘Ergenekon’. İkisinden de umulanın aksine, tüm karşıt tarafların beklentilerine uygun bir şey çıkmayacaktı. Nitekim Ak Parti davasına ilişkin verilen kararın, kendisinden çok kararı alanları tartışmaya açık kılan ve şimdiden “acaba”ları ve bir dizi soruyu gündeme taşıyan matematik, mantık ve hukuk kurallarını alt üst eden niteliği1, bunun örneğidir.
‘Ergenekon’ için ise “bekleyip görelim” dense de, bir yandan mevcut gelişmeler ve sorunun hem salt hukuki olmayışı hem de arka plandaki çok yönlü ve çok boyutlu ‘ilişkiler’in derinliği ve fluluğu, basında yer alan çoğu magazinel haber ve yorumlara rağmen dava sürecinin kadükleşmeye başladığının göstergesidir. Diğer yandan ise, tüm adli vakalarına rağmen, asıl sorunun bir paradigmalar mücadelesi olması nedeniyle, tahterevallide kalan figüranın hem ayağının hem de kolunun sakatlandığı bugünkü koşullarda, düşürülen figüran ‘Ergenekon’u yok etme kararlılığını göstermesi, kendi başına olanaklı görünmemektedir. Çünkü tahterevallide kendi dengesini yitirmeden durabilmek için koltuk değneklerine ve desteğe ihtiyacı vardır. Yoksa kendisi de düşüverir, düşürülüverir. Figüranlara kıran girmedi ya…
Tıpkı Ak Parti ve ‘Ergenekon’ davaları gibi, ‘Marksizm’leri tartıştırmaktan da bir şey çıkmayacaktır. İkisinin de, şu anda farkında olunmasa da kazananı değil kaybedeni olacaktır. Çünkü her ikisi de sorunların doğru tespitine dayanan çözüm arayışları yerine, yanlış soruların peşinde ‘doğru’ yanıtların bulunabileceği yanılsamasına dayanmaktadır.
Nelik ve gerçeklik ilişkisinden bağımsız olarak, laiklik, özgürlük, demokrasi, darbe, sol liberalizm, ılımlı İslam, işçi sınıfı, devrim, ulusalcılık, küreselleşme, vb. gibi kavramlar havada uçuşturularak, insanlar kavramların ardında saf tutmaya yöneltilirken, aslında yaratılan, “birileri” için tam bir “bulanık suda balık avlama” mevsimidir. Bu ortamı yaratanların ilk “avlananlar” olup olmayacağı bir yana; bedelin, her geçen gün ağırlaştırılarak kimlere ödetildiği/ödetileceği belli : Toplumun ezilen sömürülen kesimleri. Ya avcılar…?
Gündeme ilişkin olanları, ilgilenenler, gördükleri ya da görmeleri istenen kadarıyla izliyor. Ama başlıktaki konu için geçerli değil bu. İşte bu konuya ilişkin Radikal İki sayfalarında tartışmanın başladığı dönemde, “‘Marksizm ile tartışmaya’ çağrının encamı nedir? Birincisi; aslında tartışmamaya çağrıdır; yarım kaldığı düşünülen bir hesabı, “benim ‘marksizm’im seninkini döver” edasıyla, tamamlama yaklaşımıdır. Nasıl olsa Marx bir taneyse de ‘marksizm’ çoktur. ‘Marksist’ ise takım takım, bölük bölük, kırmızısından yeşiline mavisine, gökkuşağı gibi renk renk; ama renkahenk değil. Hepsi bir kazana konulabilse –ki bu şimdilik mümkün değildir- ve 40 yıl kaynatılsa bir aşure tadı ve kıvamı bile elde edilemez. İkincisi; toplumsal-sınıfsal mücadele alanında siyasal ve yapısal bir güç olamamanın açmazını, masa başında, tezlerini, önermelerini dövüştürerek, referanslar ve mantıksal akıl yürütmeler üzerinden aşma, bir nevi rüştünü ispatlama girişimidir. “Yeşil”de sırra kadem basanların, “gri”de arz-ı endam eyleme çabası…” diye yazıp bırakmıştım. Ama “tartışmaya çağrı”nın da müsebbibi olan Sungur Savran’ın, 20 Temmuz tarihli Radikal İki’de “Küreselcilik, ulusalcılık, enternasyonalizm” başlıklı yeni bir yazısı yayımlandı.
Savran’ın yazısındaki iki nokta, yalnızca bir ay önce yazdıklarımı anımsatmadı. Aynı zamanda 12 Eylül sonrası zevahiri kurtarma gayretkeşliğindeki zevat-ı muhteremlerin bir vecizesini de anımsattı : “Kitlelerin üzerine ölü toprağı serpildi.” Sanki sınıflar mücadelesi tatil eylenmişti. Hal böyle olunca, ağızlarıyla kuş tutacak değillerdi ya…
Tıpkı onlar gibi, Savran da, farklı sözcüklerle, kendisinin de içinde bulunduğu “üçüncü doğrultu”nun, “şimdilik, sınıf mücadelesinin düşük olduğu bir dönemde sesini çok fazla duyuramıyor” olduğunu belirtiyor. Elbette bu “düşüklük”, nereden, neden, nasıl, nereye baktığınıza bağlı olarak değişir. Hatta sınıflar mücadelesinin düşüklüğü bir yana, bu alanda “yaprak kıpırdamadığını” bile iddia edebilirsiniz.
Ama bu iddiaların, gerçeklik karşısında herhangi bir hükmü de hakikâti de yoktur. Çünkü sınıflar mücadelesi, Türkiye’de ve Dünya’da, mücadelenin uluslararası karakterine uygun biçimde, bir saniye bile sektirmeksizin devam etmektedir. Çünkü ‘Küreselleşme’, “bir sınıf saldırısıdır”.
Türkiye gibi ülkelerde ise bu mücadele, kelimenin gerçek anlamında vahşice sürmektedir. Sendikasızlaştırmadan, sigortasız ve asgari ücretin altında işçi çalıştırmaya ve işten çıkarmalardan, işsizliğe ve pahalılığa dek her şey sınıf mücadelesinin ne denli yüksek düzeyde seyrettiğinin göstergeleridir. Gerisi, bu sürecin neresinde, nasıl ve ne ölçüde, toplumsal-sınıfsal bir siyasal yapı ve güç olarak yer alınıp alınmadığıyla ilgilidir. Eğer bu mücadelenin içindeyseniz ve orada nefes alıp veriyorsanız, bu alandan çıkmaya da, birilerini “Marksizm ile tartışmaya” çağırmaya da zamanınız yoktur. Dahası sınıflar mücadelesi içindeki konumunuzla yaptığınız ve söylediğiniz her şey hem bir seçenek hem de bir yanıttır zaten hem kendinize muarız kıldıklarınıza hem de fiili ve potansiyel kitleye...
Ama ne var ki, görünen köy için kılavuza hacet yok. Sınıflar mücadelesinin içinde bir güç olamayanlar, rüştlerine karineyi daima “gri”de ararlar. Söz konusu yazıdaki ikinci nokta da burada karşımıza çıkıyor. “Solda fikirler alanında verilen mücadelenin gerçekten bir şeyler öğrenilebilecek bir diyalog haline gelebilmesi”nden söz ediyor Savran. Başlangıçtaki tespiti doğrularcasına, “yeşil”in galebe çaldığı yerde hala “gri”den medet ummaktır bu.
Oysa sınıflar mücadelesinin bu denli çetin, işçi sınıfının bu denli bölünmüş ve dağınık olduğu ve sınıfın değişik kesimlerinin her gün yenildiği bir dönemde, ısrarla ve doğru bir biçimde sınıf vurgusu yapanların başkalarından önce kendilerine yöneltmeleri ve yanıtlamaları gereken doğru ve elzem sorular vardır: Mevcut koşullar içinde neden toplumsal-sınıfsal-siyasal anlamda maddi bir güç değiliz? Dünden bugüne neyi eksik ya da yanlış yapıyoruz? Araçlarımız mı yanlıştı, söylem ve eylemlerimiz mi? Yoksa…
Elbette bunları yanıtlamaya yeltenmek en zor olanıdır. Çünkü insanların, ‘yapı’cıkların ya da ‘takım’ ve ‘bölük’lerin kendileriyle yüzleşmeleri, hatta varlık koşullarını sorgulamalarını gerektirir. İğneyi kendine batırmaktan çok “aynaya bakmayı”… Bunu yapamayanlar için süreci geciktirmenin yolu, başka sularda oyalanmaktır. Tıpkı ‘Marksizmler’i tartıştırmak gibi ya da “Çatı Partisi” türünden “herkese birer koltuk taksimatı” arayışları gibi… Ama bu ne çözümdür, ne de bir çıkar yol... Yalnızca sonu geciktirir.
Dolayısıyla çözüm, önkoşulsuz bir biçimde herkesin ve her kesimin yukarıdaki soruların yanıtını, yapmaya yönelmek iradesi ve kararlılığıyla ortaya koyabilmesinden geçer. Ki bunun da temel hareket noktası, “ama”ların ve “ancak”ların ardına sığınmadan sınıfın içerisinde ve onlarla birlikte nefes alıp vermek önkoşuluyla, bağımsız bir sınıf siyaseti ve örgütlenmesinin yaratılmasıdır. Bundan gayrısı, birilerinin kendi konumlarına uygun ‘politika yapma’ alan ve araçlarını arayışından ibarettir. Gerisi laf-ı güzâftır zaten...
http://atalaygirgin.blogspot.com/
1 Onursal Yargıtay Başkanı, Prof. Dr. Sami Selçuk’un hem Radikal’de yer alan, hem de Star gazetesindeki yazılarına bakılabilir.
Atalay GİRGİN
Türkiye’nin gündemi kılınan iki dava vardı. Biri Ak Parti’nin kapatılması, diğeri namı değer ‘Ergenekon’. İkisinden de umulanın aksine, tüm karşıt tarafların beklentilerine uygun bir şey çıkmayacaktı. Nitekim Ak Parti davasına ilişkin verilen kararın, kendisinden çok kararı alanları tartışmaya açık kılan ve şimdiden “acaba”ları ve bir dizi soruyu gündeme taşıyan matematik, mantık ve hukuk kurallarını alt üst eden niteliği1, bunun örneğidir.
‘Ergenekon’ için ise “bekleyip görelim” dense de, bir yandan mevcut gelişmeler ve sorunun hem salt hukuki olmayışı hem de arka plandaki çok yönlü ve çok boyutlu ‘ilişkiler’in derinliği ve fluluğu, basında yer alan çoğu magazinel haber ve yorumlara rağmen dava sürecinin kadükleşmeye başladığının göstergesidir. Diğer yandan ise, tüm adli vakalarına rağmen, asıl sorunun bir paradigmalar mücadelesi olması nedeniyle, tahterevallide kalan figüranın hem ayağının hem de kolunun sakatlandığı bugünkü koşullarda, düşürülen figüran ‘Ergenekon’u yok etme kararlılığını göstermesi, kendi başına olanaklı görünmemektedir. Çünkü tahterevallide kendi dengesini yitirmeden durabilmek için koltuk değneklerine ve desteğe ihtiyacı vardır. Yoksa kendisi de düşüverir, düşürülüverir. Figüranlara kıran girmedi ya…
Tıpkı Ak Parti ve ‘Ergenekon’ davaları gibi, ‘Marksizm’leri tartıştırmaktan da bir şey çıkmayacaktır. İkisinin de, şu anda farkında olunmasa da kazananı değil kaybedeni olacaktır. Çünkü her ikisi de sorunların doğru tespitine dayanan çözüm arayışları yerine, yanlış soruların peşinde ‘doğru’ yanıtların bulunabileceği yanılsamasına dayanmaktadır.
Nelik ve gerçeklik ilişkisinden bağımsız olarak, laiklik, özgürlük, demokrasi, darbe, sol liberalizm, ılımlı İslam, işçi sınıfı, devrim, ulusalcılık, küreselleşme, vb. gibi kavramlar havada uçuşturularak, insanlar kavramların ardında saf tutmaya yöneltilirken, aslında yaratılan, “birileri” için tam bir “bulanık suda balık avlama” mevsimidir. Bu ortamı yaratanların ilk “avlananlar” olup olmayacağı bir yana; bedelin, her geçen gün ağırlaştırılarak kimlere ödetildiği/ödetileceği belli : Toplumun ezilen sömürülen kesimleri. Ya avcılar…?
Gündeme ilişkin olanları, ilgilenenler, gördükleri ya da görmeleri istenen kadarıyla izliyor. Ama başlıktaki konu için geçerli değil bu. İşte bu konuya ilişkin Radikal İki sayfalarında tartışmanın başladığı dönemde, “‘Marksizm ile tartışmaya’ çağrının encamı nedir? Birincisi; aslında tartışmamaya çağrıdır; yarım kaldığı düşünülen bir hesabı, “benim ‘marksizm’im seninkini döver” edasıyla, tamamlama yaklaşımıdır. Nasıl olsa Marx bir taneyse de ‘marksizm’ çoktur. ‘Marksist’ ise takım takım, bölük bölük, kırmızısından yeşiline mavisine, gökkuşağı gibi renk renk; ama renkahenk değil. Hepsi bir kazana konulabilse –ki bu şimdilik mümkün değildir- ve 40 yıl kaynatılsa bir aşure tadı ve kıvamı bile elde edilemez. İkincisi; toplumsal-sınıfsal mücadele alanında siyasal ve yapısal bir güç olamamanın açmazını, masa başında, tezlerini, önermelerini dövüştürerek, referanslar ve mantıksal akıl yürütmeler üzerinden aşma, bir nevi rüştünü ispatlama girişimidir. “Yeşil”de sırra kadem basanların, “gri”de arz-ı endam eyleme çabası…” diye yazıp bırakmıştım. Ama “tartışmaya çağrı”nın da müsebbibi olan Sungur Savran’ın, 20 Temmuz tarihli Radikal İki’de “Küreselcilik, ulusalcılık, enternasyonalizm” başlıklı yeni bir yazısı yayımlandı.
Savran’ın yazısındaki iki nokta, yalnızca bir ay önce yazdıklarımı anımsatmadı. Aynı zamanda 12 Eylül sonrası zevahiri kurtarma gayretkeşliğindeki zevat-ı muhteremlerin bir vecizesini de anımsattı : “Kitlelerin üzerine ölü toprağı serpildi.” Sanki sınıflar mücadelesi tatil eylenmişti. Hal böyle olunca, ağızlarıyla kuş tutacak değillerdi ya…
Tıpkı onlar gibi, Savran da, farklı sözcüklerle, kendisinin de içinde bulunduğu “üçüncü doğrultu”nun, “şimdilik, sınıf mücadelesinin düşük olduğu bir dönemde sesini çok fazla duyuramıyor” olduğunu belirtiyor. Elbette bu “düşüklük”, nereden, neden, nasıl, nereye baktığınıza bağlı olarak değişir. Hatta sınıflar mücadelesinin düşüklüğü bir yana, bu alanda “yaprak kıpırdamadığını” bile iddia edebilirsiniz.
Ama bu iddiaların, gerçeklik karşısında herhangi bir hükmü de hakikâti de yoktur. Çünkü sınıflar mücadelesi, Türkiye’de ve Dünya’da, mücadelenin uluslararası karakterine uygun biçimde, bir saniye bile sektirmeksizin devam etmektedir. Çünkü ‘Küreselleşme’, “bir sınıf saldırısıdır”.
Türkiye gibi ülkelerde ise bu mücadele, kelimenin gerçek anlamında vahşice sürmektedir. Sendikasızlaştırmadan, sigortasız ve asgari ücretin altında işçi çalıştırmaya ve işten çıkarmalardan, işsizliğe ve pahalılığa dek her şey sınıf mücadelesinin ne denli yüksek düzeyde seyrettiğinin göstergeleridir. Gerisi, bu sürecin neresinde, nasıl ve ne ölçüde, toplumsal-sınıfsal bir siyasal yapı ve güç olarak yer alınıp alınmadığıyla ilgilidir. Eğer bu mücadelenin içindeyseniz ve orada nefes alıp veriyorsanız, bu alandan çıkmaya da, birilerini “Marksizm ile tartışmaya” çağırmaya da zamanınız yoktur. Dahası sınıflar mücadelesi içindeki konumunuzla yaptığınız ve söylediğiniz her şey hem bir seçenek hem de bir yanıttır zaten hem kendinize muarız kıldıklarınıza hem de fiili ve potansiyel kitleye...
Ama ne var ki, görünen köy için kılavuza hacet yok. Sınıflar mücadelesinin içinde bir güç olamayanlar, rüştlerine karineyi daima “gri”de ararlar. Söz konusu yazıdaki ikinci nokta da burada karşımıza çıkıyor. “Solda fikirler alanında verilen mücadelenin gerçekten bir şeyler öğrenilebilecek bir diyalog haline gelebilmesi”nden söz ediyor Savran. Başlangıçtaki tespiti doğrularcasına, “yeşil”in galebe çaldığı yerde hala “gri”den medet ummaktır bu.
Oysa sınıflar mücadelesinin bu denli çetin, işçi sınıfının bu denli bölünmüş ve dağınık olduğu ve sınıfın değişik kesimlerinin her gün yenildiği bir dönemde, ısrarla ve doğru bir biçimde sınıf vurgusu yapanların başkalarından önce kendilerine yöneltmeleri ve yanıtlamaları gereken doğru ve elzem sorular vardır: Mevcut koşullar içinde neden toplumsal-sınıfsal-siyasal anlamda maddi bir güç değiliz? Dünden bugüne neyi eksik ya da yanlış yapıyoruz? Araçlarımız mı yanlıştı, söylem ve eylemlerimiz mi? Yoksa…
Elbette bunları yanıtlamaya yeltenmek en zor olanıdır. Çünkü insanların, ‘yapı’cıkların ya da ‘takım’ ve ‘bölük’lerin kendileriyle yüzleşmeleri, hatta varlık koşullarını sorgulamalarını gerektirir. İğneyi kendine batırmaktan çok “aynaya bakmayı”… Bunu yapamayanlar için süreci geciktirmenin yolu, başka sularda oyalanmaktır. Tıpkı ‘Marksizmler’i tartıştırmak gibi ya da “Çatı Partisi” türünden “herkese birer koltuk taksimatı” arayışları gibi… Ama bu ne çözümdür, ne de bir çıkar yol... Yalnızca sonu geciktirir.
Dolayısıyla çözüm, önkoşulsuz bir biçimde herkesin ve her kesimin yukarıdaki soruların yanıtını, yapmaya yönelmek iradesi ve kararlılığıyla ortaya koyabilmesinden geçer. Ki bunun da temel hareket noktası, “ama”ların ve “ancak”ların ardına sığınmadan sınıfın içerisinde ve onlarla birlikte nefes alıp vermek önkoşuluyla, bağımsız bir sınıf siyaseti ve örgütlenmesinin yaratılmasıdır. Bundan gayrısı, birilerinin kendi konumlarına uygun ‘politika yapma’ alan ve araçlarını arayışından ibarettir. Gerisi laf-ı güzâftır zaten...
http://atalaygirgin.blogspot.com/
1 Onursal Yargıtay Başkanı, Prof. Dr. Sami Selçuk’un hem Radikal’de yer alan, hem de Star gazetesindeki yazılarına bakılabilir.
06 Ağustos 2008
Genelkurmay Uyarısı, Devlet ve Yatak Odalarınıza ‘Göz-Kulak’ Olanlar
Genelkurmay Uyarısı, Devlet ve Yatak Odalarınıza ‘Göz-Kulak’ Olanlar
Atalay GİRGİN
Karşı-ütopyanın, bir başka deyişle korkutucu ütopyanın örnekleri arasında sayılan “1984” yazıldığında, yıl 1948’di. Yapıtın yazarı G. Orwell, içerisinde yaşadığı o günkü koşullardan hareketle, insanlığı nasıl bir geleceğin beklediğine işaret ediyordu. Daha internet yoktu.
Cep telefonları ve evlerimizin baş köşesine yerleştirdiğimiz LCD ekran televizyonlar yoktu. Dünyayı gözetleyen uydular da… Nerdeyse her meydana, her caddeye yerleştirilen ve sürekli insanları gözetleyen kameralar da yoktu. Bunlardan hareketle, “sürekli gözetleniyorsunuz, onlara gösterecek bir şeyiniz olsun”, diyen otomobil reklamı da…
Orwell; her evde televizyonun, her evde telefonun bile olmadığı bir dünyada, egemenlerin, kendilerine tabii kıldıkları insanlar üzerindeki denetimlerini, her geçen gün, teknolojiyi kullanarak nasıl yetkinleştirebileceklerini sezer ve anlatır yapıtında. “1984”, insanlığa 60 yıl öncesinden yapılmış bir uyarı gibidir. Kaçımız okudu; kaçımız anladı uyarıyı?
Ne var ki günümüz koşullarında Orwell’in anlattıkları ‘masal” gibi kalır. Çünkü teknolojinin gelişimi, tabir-i caizse, baş döndürücü bir hızla ilerlemektedir. Bu teknolojiyi ve gelişimini kontrol eden egemenler, yalnızca kendi toplumlarını değil, aynı zamanda dünyanın diğer toplumlarını da kendi ihtiyaçları ve politikaları doğrultusunda denetlemeye, kontrol etmeye yönelmektedirler.
Elde edilen bilgi ve belgeler, o egemenlerin ve dünyanın her yerindeki yerli işbirlikçilerinin ihtiyaçlarına, taktik yönelişlerine, kamuoyunu yönlendirme isteklerine bağlı olarak, gerektiğinde birileri eliyle tüm medya araçları kullanılarak servis edilmekte; gerektiğinde şantaj malzemesine dönüştürülmektedir.
Dahası ötesi bunlar, gerektiğinde adı ‘trafik kazası’, ‘ansızın ölüm’, v.b olan siyasi cinayetler aracılığıyla, kendi çıkarlarının önünde engel görünen ‘düşman’ların ortadan kaldırılmasında kullanılmaktadır.
Farkında olun ya da olmayın, bugünkü teknolojinin kontrolünü elinde bulunduran dünyanın egemenleri ve onlarla içli dışlı çalışan her düzeydeki yerli işbirlikçileri için, yatak odalarınızın dört bir yanı sizden daha tanıdıktır; daha yakındır. Genelkurmay Başkanı Büyükanıt, sınır ötesi operasyonlar başladığında, PKK’lar için, “Biri bizi gözetliyor evinde gibiler” demişti.Kendilerinin de aynı evde olabileceğini düşünmeden, belki de düşünemeden… Oysa aslında, yalnız PKK’lar değil, bu satırları okuyan-okumayan herkes, hepimiz, kendimizi kendi evlerimizde sanıyor olsak da “Biri bizi gözetliyor evindeyiz”. Acaba bu kimin evi?
Genelkurmay Başkanı Büyükanıt’ın bu açıklamasının üzerinden bir yıl bile geçmeden, ayaklar suya erdi. Ve bir afiş hazırladı Genelkurmay . “Biliyor musunuz?” ana başlığını taşıyan bu afişte, “Cep Telefonunun Faydaları” kinayeli bir biçimde şöyle belirtiliyor : “Konuşmalarınız dinlenebilir, Yeriniz belirlenebilir, Hareketleriniz takip edilebilir, Mesajlarınız okunabilir, İstemediğiniz görüntüler kaydedilebilir, Bilgisayarınızdaki bilgiler alınabilir, Patlayıcı madde düzenekleri ateşlenebilir.” Dikkati çekilen yalnızca “cep telefonları”… Ya diğerleri..?
Genelkurmay’ın bile bu denli rahatsızlık duyar hale geldiği gelişmelerin egemen olduğu bir toplumda, devletin bağımsızlığından kim söz edebilir? “Paradigmalar tahterevallisinden düşen figüran : ‘Ergenekon’” başlıklı yazımda da belirttiğim gibi, paradigması bile iflas etmiş bir devlet ve onun ‘yöneticileri’ kendisine yeni bir paradigma belirleyebilir mi? Yoksa kendilerine servis edilen paradigmalar içinden birinin, gönüllü ya da gönülsüz ehven-i şer bir tercihle, uygulayıcısı, figüranı mı olur? Yanıt sizindir!...
Dünya kapitalizminin hiyerarşik yapılanması temelinde, onun egemen sınıfları, dünyanın her metrekaresini, kendi ihtiyaçlarına denk düştüğü sürece yer altı ve yer altı kaynaklarıyla birlikte sömürüp tüketmektedir. İnsan dahildir buna…
Çünkü kapitalizm yalnızca ekonomik bir sistem değildir. Aynı zamanda, sosyal, siyasal, kültürel, vb. bir sistemdir. Ki adına kapitalist sömürü düzeni denen bu sistem, binlerce yıl öncesinden gelen dinleri bile kendi ihtiyaçlarının ve egemenlik sürecinin payandalarına dönüştürmüştür.
Mevcut ekonomik, sosyal ve siyasal süreçlere eşlik eden teknolojik gelişmelerle birlikte de, yaklaşık 5-10’u dışındaki tüm devletleri, sözüm ona egemen oldukları toplumların “gece bekçisi” kılmıştır. “Gece bekçi”lerinin görevi, kendilerinden çok kendilerini görevli kılanların işgüderidir. Daha ötesi değil…
Hadi bilin bakalım, yatak odalarınızdaki “göz-kulak” kimindir, kimlerindir? Yatak odalarınızdaki “göz-kulak”ların efendileri kimlerdir? Ya da bırakın soruların yanıtını arayıp durmayı bir yana… ‘Gözleniyor’, dinlenip ‘kollanıyor’ olmanın rahatlığıyla girin odanıza ve ‘güvenlik’li bir biçimde güzel sahneler sunun “göz-kulak”lara ve efendilerine… Karar sizindir efendim!...
http://atalaygirgin.blogspot.com/
Atalay GİRGİN
Karşı-ütopyanın, bir başka deyişle korkutucu ütopyanın örnekleri arasında sayılan “1984” yazıldığında, yıl 1948’di. Yapıtın yazarı G. Orwell, içerisinde yaşadığı o günkü koşullardan hareketle, insanlığı nasıl bir geleceğin beklediğine işaret ediyordu. Daha internet yoktu.
Cep telefonları ve evlerimizin baş köşesine yerleştirdiğimiz LCD ekran televizyonlar yoktu. Dünyayı gözetleyen uydular da… Nerdeyse her meydana, her caddeye yerleştirilen ve sürekli insanları gözetleyen kameralar da yoktu. Bunlardan hareketle, “sürekli gözetleniyorsunuz, onlara gösterecek bir şeyiniz olsun”, diyen otomobil reklamı da…
Orwell; her evde televizyonun, her evde telefonun bile olmadığı bir dünyada, egemenlerin, kendilerine tabii kıldıkları insanlar üzerindeki denetimlerini, her geçen gün, teknolojiyi kullanarak nasıl yetkinleştirebileceklerini sezer ve anlatır yapıtında. “1984”, insanlığa 60 yıl öncesinden yapılmış bir uyarı gibidir. Kaçımız okudu; kaçımız anladı uyarıyı?
Ne var ki günümüz koşullarında Orwell’in anlattıkları ‘masal” gibi kalır. Çünkü teknolojinin gelişimi, tabir-i caizse, baş döndürücü bir hızla ilerlemektedir. Bu teknolojiyi ve gelişimini kontrol eden egemenler, yalnızca kendi toplumlarını değil, aynı zamanda dünyanın diğer toplumlarını da kendi ihtiyaçları ve politikaları doğrultusunda denetlemeye, kontrol etmeye yönelmektedirler.
Elde edilen bilgi ve belgeler, o egemenlerin ve dünyanın her yerindeki yerli işbirlikçilerinin ihtiyaçlarına, taktik yönelişlerine, kamuoyunu yönlendirme isteklerine bağlı olarak, gerektiğinde birileri eliyle tüm medya araçları kullanılarak servis edilmekte; gerektiğinde şantaj malzemesine dönüştürülmektedir.
Dahası ötesi bunlar, gerektiğinde adı ‘trafik kazası’, ‘ansızın ölüm’, v.b olan siyasi cinayetler aracılığıyla, kendi çıkarlarının önünde engel görünen ‘düşman’ların ortadan kaldırılmasında kullanılmaktadır.
Farkında olun ya da olmayın, bugünkü teknolojinin kontrolünü elinde bulunduran dünyanın egemenleri ve onlarla içli dışlı çalışan her düzeydeki yerli işbirlikçileri için, yatak odalarınızın dört bir yanı sizden daha tanıdıktır; daha yakındır. Genelkurmay Başkanı Büyükanıt, sınır ötesi operasyonlar başladığında, PKK’lar için, “Biri bizi gözetliyor evinde gibiler” demişti.Kendilerinin de aynı evde olabileceğini düşünmeden, belki de düşünemeden… Oysa aslında, yalnız PKK’lar değil, bu satırları okuyan-okumayan herkes, hepimiz, kendimizi kendi evlerimizde sanıyor olsak da “Biri bizi gözetliyor evindeyiz”. Acaba bu kimin evi?
Genelkurmay Başkanı Büyükanıt’ın bu açıklamasının üzerinden bir yıl bile geçmeden, ayaklar suya erdi. Ve bir afiş hazırladı Genelkurmay . “Biliyor musunuz?” ana başlığını taşıyan bu afişte, “Cep Telefonunun Faydaları” kinayeli bir biçimde şöyle belirtiliyor : “Konuşmalarınız dinlenebilir, Yeriniz belirlenebilir, Hareketleriniz takip edilebilir, Mesajlarınız okunabilir, İstemediğiniz görüntüler kaydedilebilir, Bilgisayarınızdaki bilgiler alınabilir, Patlayıcı madde düzenekleri ateşlenebilir.” Dikkati çekilen yalnızca “cep telefonları”… Ya diğerleri..?
Genelkurmay’ın bile bu denli rahatsızlık duyar hale geldiği gelişmelerin egemen olduğu bir toplumda, devletin bağımsızlığından kim söz edebilir? “Paradigmalar tahterevallisinden düşen figüran : ‘Ergenekon’” başlıklı yazımda da belirttiğim gibi, paradigması bile iflas etmiş bir devlet ve onun ‘yöneticileri’ kendisine yeni bir paradigma belirleyebilir mi? Yoksa kendilerine servis edilen paradigmalar içinden birinin, gönüllü ya da gönülsüz ehven-i şer bir tercihle, uygulayıcısı, figüranı mı olur? Yanıt sizindir!...
Dünya kapitalizminin hiyerarşik yapılanması temelinde, onun egemen sınıfları, dünyanın her metrekaresini, kendi ihtiyaçlarına denk düştüğü sürece yer altı ve yer altı kaynaklarıyla birlikte sömürüp tüketmektedir. İnsan dahildir buna…
Çünkü kapitalizm yalnızca ekonomik bir sistem değildir. Aynı zamanda, sosyal, siyasal, kültürel, vb. bir sistemdir. Ki adına kapitalist sömürü düzeni denen bu sistem, binlerce yıl öncesinden gelen dinleri bile kendi ihtiyaçlarının ve egemenlik sürecinin payandalarına dönüştürmüştür.
Mevcut ekonomik, sosyal ve siyasal süreçlere eşlik eden teknolojik gelişmelerle birlikte de, yaklaşık 5-10’u dışındaki tüm devletleri, sözüm ona egemen oldukları toplumların “gece bekçisi” kılmıştır. “Gece bekçi”lerinin görevi, kendilerinden çok kendilerini görevli kılanların işgüderidir. Daha ötesi değil…
Hadi bilin bakalım, yatak odalarınızdaki “göz-kulak” kimindir, kimlerindir? Yatak odalarınızdaki “göz-kulak”ların efendileri kimlerdir? Ya da bırakın soruların yanıtını arayıp durmayı bir yana… ‘Gözleniyor’, dinlenip ‘kollanıyor’ olmanın rahatlığıyla girin odanıza ve ‘güvenlik’li bir biçimde güzel sahneler sunun “göz-kulak”lara ve efendilerine… Karar sizindir efendim!...
http://atalaygirgin.blogspot.com/
03 Ağustos 2008
Kuvveden fiile doğru öznesini arayan bir süreç : 'KÜRESELLEŞME'
Kuvveden Fiile Doğru Öznesini Arayan Bir Süreç:
“KÜRESELLEŞME”
Atalay GİRGİN
Gerçeklik addedilen ve adına “Globalizm/Küreselleşme” denilen bir yanılsama yaşanıyor. Bu yanılsama, salt düşünce, salt bilinç düzeyinde değil. Aynı zamanda bireylerin, irili ufaklı toplumsal çevre ve grupların davranışlarına da yön veren bir yanılsama. Ne gariptir ki hem küreselleşmeyi savunanlar hem de buna karşı çıkanlar, olmayan bir gerçekliğin yanında ve karşısında bir varoluş arıyorlar ve bununla temellendirmeye çalışıyorlar söylemlerini ve eylemlerini. Küreselleşmeye karşı olduklarını söyleyenler için, Don Kişot’un yeldeğirmenlerine karşı savaşından daha hazin, daha hüzün verici bir durum...
Birincileri anlamak mümkün... Onlar, küreselleşmenin faziletlerinden, güzelliklerinden dem vurarak, varolanı ve efendilerinin yönelişlerini meşrulaştırmaya, toplumun geniş kesimleri nezdinde kabullenilir kılmaya çalışıyorlar. Görevleri bu. Çünkü onlar, varolan düzenin, sermayenin ve burjuvazinin, her düzeydeki siyasal ve ideolojik temsilcileri...
İkincileri anlamaksa hem zor hem de kolay. Zorluğu, çok parçalı oluşları ve farklı saiklerden hareketle aynı reddiyede buluşuyor olmalarından kaynaklanıyor. Kolaylığı ise bunların neredeyse tamamının gerçekliği anlamaya, kavramaya çalışmak ve buradan hareketle varolanı değiştirmeye/dönüştürmeye yönelmek yerine, söylem ve eylem olarak kendini karşıtına göre konumlandırıyor oluşlarına dayanıyor. Oysa bu, reddiye tavrı içerisinde bulunanlardan kimilerinin de hiç hak etmedikleri halde, varlığını karşıtına yüklemeleri demek.
Dahası bu durum, birincilerin ideolojik etkisinin, ikincilerin bilincinde de karşılığını bularak, gerçekliğe bakışlarını ve değerlendirmelerini yönlendirip, biçimlendirdiğinin göstergesidir. Ve ikinciler, bu etki altında, önermeden gerçekliğe yöneliyorlar. Gerçeklikte, önermeyi doğru kılacak veriler arıyorlar. Aradıklarını bulmaları hiç de zor değil. Kolayca buluyorlar. Seçmecilik, varolana rağmen, kadirdir her zaman. Ama gerçeklik, ne yalnızca bu verilerden ibaret ne de bunların, egemen bakış açısıyla anlamlandırılıp sunulan bilgilerinden...
Öte yandan bu, bir kavramı ya da bir adı telaffuz etmekle onu gerçeklik addeden, var kabul eden, nominalist bir anlayıştır da. Bu idealist bir anlayıştır ve adını telaffuz ettiğiniz bir şey her zaman var değildir. Tıpkı, “Tek boynuzlu at” gibi... Bunu karikatürize ederek bugüne uyarlarsak, kapitalist sömürü düzeninin siyasal ve ideolojik temsilcileri, “Tek boynuzlu at iyidir, güzeldir, yararlıdır” diyorlar, diğerleri de “Tek boynuzlu at’a hayır”... İsterseniz önceki cümleyi, “Tek boynuzlu at”ın yerine “küreselleşme” kavramını koyarak da okuyabilirsiniz. Kısacası, “Tek boynuzlu at” ne kadar gerçekse, küreselleşme de o kadar gerçektir. Durum bundan ibarettir.
Varolan...
Bugün varolan küreselleşme ya da küresel bir düzenin kuruluşu değildir. Bugün yaşanan bir yeni fetih sürecidir.
Büyük İskender’in, Roma İmparatorluğu’nun, Emeviler’in, Osmanlı İmparatorluğu’nun v.b. antik imparatorlukların bulundukları zaman ve mekanda, ekonomik artığa el koyma sürecini ve kendi nizamlarını ve kendi ihtiyaçlarına, çıkarlarına uygun düzenlemeleri, dünyanın bilinen ve ellerinin uzanabildiği, güçlerinin yettiği her yerde egemen kılma anlayışının bir benzeridir bugün yaşanan. Aynısı değil elbet. Bugün varolanla dün yaşanıp geçmiş olan arasında, analojik düzeyde, egemen ve belirleyici bir güç olmanın benzerlikleri vardır. Egemen ve belirleyici güç, nizam vermek ister hep. Osmanlı’nın da fethi sürdürebildiği koşullardaki “nizam-ı alem”i, aleme nizam verme anlayışının tezahürüdür. Elbette ki “babasının hayrına” değil.
Ekonomik artığa ekonomi dışı zor yoluyla elkonulan dönemlerin, çağların bu antik imparatorlukları, fethi fetihle finanse edebildikleri sürece büyümelerini ve buna bağlı bir biçimde de belirleyici egemen unsur olarak varlıklarını devam ettirebilmişlerdir. Ne zaman ki fetih seferlerinden elleri boş dönmeye başlamıştır, işte o zaman, büyümeleri durmuş, diğerleri üstündeki egemenlikleri zedelenmiş ve içe dönüp, başarısız fethin bedelini de tebaalarına, reayalarına ödetmeye yöneldiklerinde, kendi olağan sömürü nizamları da bozulmaya, çözülmeye, çürümeye yüz tutmuştur. Bu kaçınılmazdır. Bu kaçınılmazlık, Osmanlı’yı, aleme nizam vermekten, birkaç kapitalist devletin etkisi ve yönlendiriciliği altında tanzim oluşa götürmüştür. Mukadderat işte! Tarihin cilvesi diyesi geliyor insanın ama, tarih cilve yapmaz ki...
Bugün Amerika Birleşik Devletleri(ABD) tarafından başlatılan yeni fetih sürecinin, kendisinden öncekilerden önemli ve öncelikli ayrım noktaları vardır: Bunlardan ilki; bu sürecin, kapitalizmin ekonomik, sosyal, siyasal, v.b. boyutlarda dünyayı tek bir pazara dönüştürdüğü ve onun egemen tek toplumsal formasyonu olduğu koşullarda yaşanıyor olmasıdır. Bu dünya sistemini, yani kapitalizmi, kendisinden önceki toplumsal yapılardan ayıran temel özellik, ekonomik artığa ekonomin kendi işleyişi içinde el konuluşudur. Yine bu sistemin bir başka özelliği, krizlerini, dikey ya da yatay olarak genelleştirerek aşmasıdır. Krizin, yatay olarak genelleştirilmesine muhatap olan, her zaman çevre ülkelerken; dikey olarak genelleştirilmesine muhatap olan, toplumun işçileri, işsizleri, yoksul köylüleri ve küçük mülk sahipleridir. Merkezde böyle yaşanan krizin aşılması süreci, çevre ülkelerde her iki boyutuyla gerçekleşir. Çünkü, çevrenin çevresi yoktur ve kriz, kendi siyasal sınırları içinde yaşanır, her türlü araçla ve her türlü toplumsal tahribata rağmen ya aşılır ya da aşılır.
İkincisi, ortaya çıktığı andan itibaren, hangi siyasal egemenlik biçimine bürünmüş olursa olsun, egemen sınıf(lar)ın , toplumun diğer sınıfları üzerindeki tahakküm aracı, diktatörlüğü olan devletin, günümüzde, bilim ve teknolojinin sağladığı olanakları da kullanarak, kontrol, denetleme, cezalandırma işlevlerinde yetkinleşmiş olmasıdır. Ki ABD, bilim ve teknolojinin olanaklarını, hem söz konusu alanlarda hem de silah sanayi başta olmak üzere, üretim süreçlerinde uygulayıp kullanan devletlerin başında yer almaktadır. Ve bu avantajını, yalnızca kendi siyasal sınırları içerisinde kullanmakla kalmayıp, dünyanın diğer ülkeleri üzerinde de kullanmaya çalışmakta, diplomatik krizlere yol açan istisnai başarısızlık örneklerine rağmen, genelde başarılı da olmaktadır. Ama nereye kadar?
Üçüncüsü, kapitalist toplumun egemen sınıfı sermayenin ve burjuvazinin, kimilerine göre uluslararası, kimilerine göre ise üst düzeyde bir soyutlamayla, ulusüstü (transnasyonel), ulusötesi ya da ulusaşırı bir boyut ve nitelik kazanmasıdır. Ki bu, söz konusu sınıfın, hem mali alanda hem de sanayi üretimin örgütlenmesi alanında, nesnel olarak, ulus-devletin siyasal sınırlarını neredeyse her alanda aşarak, kendi gelişimi ve ihtiyaçları doğrultusunda bölgesel ve kıtasal siyasal oluşumlara yönelmesi ve bir biçimde bunu dayatıyor olmasıdır. 1970’li yıllarda, ithal ikameci gelişme ve sermaye birikim politikalarının, yerini ihracata dönük sermaye birikim biçimine bırakması ile belirginleşen bu süreç, öncelikle sermayenin hareketi ve ekonomik kararlar bazında, ulusu ve ulus-devleti, hem yerel ve bölgesel sermaye ve sanayi grupları, hem de siyasal ve sınıfsal muarızları için ardına saklanılamaz, üzerinde yükselinemez bir hale getirmektedir. Ki sermayenin hareketi ve ekonomik kararlar alanında yaşanan bu sürece, hızlı ya da tedrici bir biçimde, gecikmeli de olsa, siyasi ve askeri alanlar eşlik etmektedir.
Ne var ki, bir madalyonun bile en az iki yüzü varken; ekonomik, sosyal, siyasal süreçlerin tek yüzlü, tek boyutlu olması mümkün değildir. Bundan dolayıdır ki, yukarıda kısaca ve üç noktada belirtilenler, varolan gerçekliğin bir boyutunda yer alan belirgin ve karakteristik unsurlardır ve varolan salt bunlardan ibaret değildir. Bu gerçekliğin bir başka boyutu daha vardır; çelişkilerin, gerilimlerin, fiili ve potansiyel çıkar çatışmalarının arz-ı endam eylediği.
Şimdilik ve bugün için, dünya kapitalizminin hiyerarşik yapılanmasının en üstünde yer alan, kendisi de bir ulus-devlet olmayan, ABD’nin başlattığı yeni fetih sürecinin kavranmasını, anlamlandırılmasını da kolaylaştıracak olan önemli unsurlar vardır, madalyonun diğer yüzünde. Bunlardan ilki, öncelikle ABD adresli ulusötesi sermayenin ve sanayi gruplarının, bütünsel, bir başka deyişle “global/küresel” anlamda, kendi gelişimleri ve ihtiyaçlarıyla paralel bir hızla, hem karlarını maksimize edemeyişleri, hem de dünyanın farklı bölgelerindeki, ekonomik olarak kilit öneme sahip ve “Pazar” üzerinde de kar ve spekülatif amaçlı kullanılabilecek, petrol gibi kontrol niteliğine haiz, yer altı ve yerüstü kaynaklarına doğrudan ve güvenlikli bir biçimde el koyamayışlarıdır. Bu kesimlerin, ekonomik terimlerle konuşan IMF, Dünya Bankası, vb. örgütleri ve MAI çerçevesinde dayattıkları düzenlemeler, yukarıdaki amaçların gerçekleştirilmesine yetmemektedir. Tıpkı, dünyadaki egemen tek toplumsal formasyonun kapitalizm oluşunun yetmeyişi gibi... Bunun yanısıra, bir yandan Avrupa Birliği ve Japonya adresli sermaye ve sanayi grupları ile olan rekabet, öte yandan da Rusya, Çin, Hindistan, vb. gibi giderek güçlenen bölge devletlerinin varlığı, kaynakları elde etmek için, “Pazar”ın, “piyasa”nın o büyülü, o “görünmez eli”nin hikmetini beklemeyi de gereksiz bir zaman kaybı ve lüks kılmaktadır bu kesimler için; ve mevcut koşullarda geriye kalan seçenek, meşruluğunu güçten alan eylemdir: Fetih. Hangi çağda olursa olsun, fethi meşru kılan tek şey, fetih eylemine kalkışanın gücüdür.
Çelişki ve gerilimin ifadesi olan ikinci unsur, sermayenin hareketi ve sanayiinin örgütlenmesi bazında nesnel olarak aşılan, siyasi ve askeri alanlarda da aşındırılan ulus ve ulus-devlettir. Bu iki olgu, nesnel dayanağını yitirmekte oluşuna rağmen, öznel boyutta varlığını sürdürmekte, ulusötesi bir nitelik kazanan sermaye ve burjuvazinin yönelişleri karşısında, toplumun, hem varlığı kapitalist sömürü düzeninin sürmesine bağlı olan siyasal ve sınıfsal kesimleri hem de bu düzene karşı olduğunu söyleyen siyasal ve sınıfsal kesimleri için, yanılsamalı bir direnç noktası oluşturmaktadır. Her iki kesim de düşlerinde yarattıkları, rüyalarında gördükleri ve “vatan” deyip kutsallık, dokunulmazlık atfettikleri toprak parçasının üzerinde, gerçeklikte de iktidar olup, hüküm sürebileceklerini sanmaktadırlar. Oysa ne düş gerçeklikte ne de gerçeklik düşte var olabilir. Ancak bu acınası toplumsal ve siyasal şizofrenik bilinç hali, eylem olarak nihai sonuçlarına götürülebildiğinde, ulusötesi sermaye ve burjuvazinin amaçlarının gerçekleşmesini yıkıcı bir biçimde geciktirebileceği ve buna bağlı olarak, yeni fetih heveslilerinin de sahneye çıkmasını hızlandırabileceği gibi, fethi sürdüren güçler karşısında da yenilişi, yok oluşu, hüzünlü, dramatik ama, bir o denli de destansı bir kahramanlık yaratarak gerçekleşebilir. Kim bilir? Derler ya hani; “ummadık taş baş yarar.” Ki bu kapitalizmin şu an için varolan hem hiyerarşik yapılanmasını hem de hegemonik dengelerini alt üst edebilir. Dahası bu çok uzak bir olasılık da değildir.
Üçüncü unsur ise, bugün ABD’nin hegemonyasına susarak boyun eğen ya da boyun eğiyormuş gibi yapan ve çaresizlikten sadece vetolarla itirazını dile getiren, AB, Rusya, Çin, Hindistan gibi devletlerin, hatta Japonya’nın, kendi egemenlik alanlarına sıra geldiğinde, aynı tarzla yetinmeyecekleri de aşikardır. Dahası ABD’nin kendi hegemonya alanında bile fethi sürdüremez bir noktaya düşmesi durumunda da aynı tarzda davranmayacakları ve hızla ABD’ye rağmen fethe kalkışacakları da... Unutulmamalıdır ki, bu günkü hiyerarşik yapılanma ve varolan hegomonik durum kapitalizmin ilanihai geçerliliğe sahip, son ve değişmez halinin ifadesi değildir. Bu değişebilir; özellikle ABD’nin giriştiği fetih sürecinin duraklama da dahil olmak üzere herhangi bir biçimde kesintiye uğraması, yeni bir yapılanma ve hegemonya sürecini gecikmeden başlatacaktır. Ki bu dünya savaşı da dahil, yeni bir fetih ve hegomonya sürecini, tüm acıları ve yıkımlarıyla birlikte insanlığın gündemi kılabilir ve sömürü düzeni devam ettiği sürece kılacaktır da. Elbette ki, insanın insanı sömürüsüne dayanan kapitalizme ve onun egemenlerine, toplumun ezilenleri, sömürülenleri itaat ettiği ve dünya evrensel düzeyde küresel bir düzeni kurmaya yeltenmediği sürece... Tek istisna bu yelteniş ve bunun başarısıdır.
Buraya kadar genel olarak ve kısaca belirtilen tüm unsurlar, dünya insanlığı için küresel bir düzenin varlığından çok, kapitalizmin gelişimine, bir soyutlama bazında sermayenin ve burjuvazinin ihtiyaçlarına bağlı bir biçimde içerisine girilen sürece ve bu süreçteki çelişki ve çatışmalara işaret etmektedir.
Şimdi, buradan hareketle şunların unutulmaması gerek:
Bir soyutlama olarak, sermayenin ve burjuvazinin varlığından söz etmek mümkün olsa da, gerçeklikte tüm dünya sermayesinin ve burjuvazisinin çıkarları çakışan, yekpare bir bütün olmadığı da bir hakikattir. Çünkü devlet anlamında, kendini farklı siyasal, askeri birimler altında örgütlemiş, çıkarları çelişen ve çatışan birbirlerinden farklı ulusötesi sermaye ve sanayi grupları vardır. Hem bu sermaye grupları arasındaki rekabete dayalı çelişki ve çatışma hem de kapitalizmin yağmacı, yıkıcı, sömürüye ve kara dayanan karakteristik özellikleri, kapitalizmin ve onun egemen sınıfının varlığı koşullarında küreselleşmenin, küresel bir düzenin, dünya-evrensel bir boyutta kurulmasını olanaksızlaştırmaktadır. Kapitalizmin bu koşullardaki varlığı bile böylesi bir düzenin inkarıdır zaten. Dolayısıyla, küreselleşmenin varolduğuna dair ileri sürülen nesnel ve öznel verilerin, bugün için, kapitalizm koşullarındaki varlığının ve etkisinin potansiyel olmaktan öte bir kıymet-i harbiyesi yoktur. Bunlar ancak, kapitalizmin dışında, yeni bir dünya- evrensel toplumsal yapının inşasına yöneliş sürecinde kuvveden fiile dönüştürülebilir.
Sermayenin, bilimsel ve teknolojik devrimin olanaklarının da etkisiyle, çok hızlı ve sınır tanımaz bir hareket yeteneğine sahip olduğu da hem bir gerçeklik hem de bir hakikattir. Ama herhangi bir alanda yatırıma yönelinceye dek. (Hız ve hızlılık görelidir. Ve sermaye hangi koşullarda olursa olsun, kullanılamaz kılınıncaya dek en hızlısıdır ekonomik araçların. Bugün teknolojinin sağladığı olanakların etkisiyle, daha önceki dönemlere göre daha hızlı olması, küreselleşmenin delili olamaz bundan dolayı.)
Bu hareketlilik ve hız yeteneği, sanayi üretimin örgütlenmesi alanında söz konusu değildir. Sanayi üretimini yapan şirketler ne denli ulusötesi olursa olsun, günümüzde bu üretimlerini ne denli farklı alanlarda yapıp örgütlemiş olurlarsa olsunlar, her koşulda belirli bir ya da birden fazla ulus-devletin siyasal ve coğrafi sınırları içinde hareket etmek zorundadırlar. Ki günümüzde yaşanan gerilimin bir yanını oluşturan bu durum, bölgesel kıtasal yeni siyasal devletlerle aşılmak istenmektedir. Bunlar bir nevi çağdaş imparatorluklardır. Bu yeni siyasal oluşumlar içinde, “ahı gitmiş vahı kalmış” eski ulus-devletlere biçilen rol, bulundukları coğrafyada düzenin “gece bekçiliği”dir.
Sermayenin ve burjuvazinin ekonomik gelişimine koşut olarak, ekonomik, sosyal, siyasal ve askeri bir birim olarak ulus-devlet örgütlenmesinin yerine, ABD, AB gibi siyasal oluşumları dünyanın geri kalanında da inşa etme süreci başlamıştır. Bu kapitalizmin gelişimi ve onun egemen sınıfının ihtiyaçları doğrultusunda, dünyanın geri kalanının örgütlenişinde bir kabuk değişimidir. Elbette ki bu değişim, ekonomik alanda atılan adımların, katedilen yolun, ona uygun siyasal bir örgütlenişle taçlandırılmasına yöneliktir. Ama asla bir küreselleşme ve küresel bir toplumsal yapının inşası değildir. Çünkü, toplumsal eşitsizliğe, üretim araçlarının özel mülkiyetine ve insanın insanı sömürüsüne dayanan hiçbir sistem ve varlığı bunlara bağlı hiçbir sınıf, tüm insanlığı kapsayan ekonomik, sosyal, siyasal, vb. niteliklere haiz küresel bir düzeni kurmaya yetenekli değildir.
Son bir nokta daha: Kapitalizmin egemen sınıfı olan sermayenin ve burjuvazinin, hangi coğrafyada bulunursa bulunsun, hangi hız yeteneğine sahip olursa olsun, ne denli ulusötesi niteliğe bürünürse bürünsün, her zaman kendi devletine ihtiyacı vardır. Bu sınıf, tıpkı kendisinden önceki tüm egemen sınıflar gibi, devleti olmadan rüya bile göremez.
Küreselleşmenin varlığına ilişkin ileri sürülen kanıtların başında, bilimsel ve teknolojik devrim ve bunun üretim süreçlerinde, dahası iletişim alanında kullanımı yer almaktadır.
Oysa bilimsel ve teknolojik devrimin ortaya çıkardığı fiili ve potansiyel dinamikler, varolan koşullardan ve sınıf hakimiyeti ilişkilerinden bağımsız olarak değerlendirilip, küreselleşmenin kanıtı kılınamaz. Bunların kullanımı, daha önceki çağlarda olduğu gibi, günümüzde de sınıfsaldır. Dolayısıyla bunlar, egemen sınıfın, özellikle aynı alanlarda faaliyet gösteren kesimleri arasında, rekabetin ve pazarda daha fazla paya sahip olma kavgasının enstrümanları olarak hem kullanılmaktadır hem de kullanılacaktır. Bilimsel ve teknolojik devrim, yarattığı potansiyel olanaklar bir yana; fiilen, egemen olana, onun varlığını korumasına, geliştirip güçlendirmesine hizmet eder öncelikle. Bir başka deyişle bunlar, fiili anlamıyla, verili sınıfsal egemenlik koşullarında, siyasal ve ideolojik boyutuyla birlikte “maddi hayatın yeniden yeniden üretimi”nin, biçimsel farklılıklarla, hatta yeni biçimlerle devamını sağlayan araçlardır.
İnternet gibi, uydu teknolojisine dayanan iletişim araçlarının gelişimi, bir yanıyla, sermayenin dinamik karakterine koşut olarak, onun hareketinin, ulus-devlet sınırlarını ekonomik, hukuki, siyasi, vb. alanlarda fiilen tarumar eden bir hıza kavuşmasını sağlarken; bir başka boyutuyla da potansiyel olarak, hem insanın özgürleşmesinin hem de onun egemen güçlerce daha yetkin denetimi ve tahakküm altına alınmasının olanaklarını sunmaktadır.Ki bunlardan da egemen güçlerin denetim ve tahakkümü hızla kuvveden fiile doğru yol almaktadır. Biri Bizi Gözetliyor(BBG), bir TV programının adıdır. Ama günümüzde bile, insanlar günlük yaşantıları içinde fark etmeseler de birinin onları gözetlemesi bir anda potansiyelden fiiliyata dönüşebilmektedir. Ve bu ise TV’de gösterilen bir oyun değildir. Örneğin; ABD’nin Patriot Act 1 ve Patriot Act 2 adıyla toplumu denetlemeye yönelik uyguladığı teknolojik projelerin yanında, G. Orwell’ın “1984” adlı kitabında anlattıkları neredeyse masal kalacak. Ki bunların daha başlangıç olduğu da anımsanmalıdır. Dahası yalnızca ABD ile de sınırlı değildir bu uygulamalar...
Bilimsel ve teknolojik devrimin sağladığı olanaklar eşliğinde, kapitalizmin üretici güçleri hem teknik hem de insan boyutuyla geliştirdiği biliniyor. Keza üretimde robot kullanımından, otomasyona dek uygulamalara yer verildiği de... Sanayi üretimin, sermayenin hızına hiçbir zaman yetişemeyecek olsa da, -ister ulusötesi denilsin isterse ulusaşırı – farklı coğrafyalarda örgütlendiği de...
Öte yandan, bilimsel ve teknolojik devrimin mümkün kıldığı tüm potansiyel olanaklara rağmen, kapitalizm ve onun egemen sınıfının varlığı koşullarında, işsizliğin çığ gibi büyüdüğü, fiili ve potansiyel boyutuyla üretici güçlerin, özellikle de insan unsurunun çözülmeye, çürümeye, neredeyse barbarlığa doğru sürüklendiği de biliniyor. Yine bilimsel ve teknolojik devrimin üretim sürecine uygulanmasıyla, insanlığın, açlık, giyinme, barınma, sağlık, eğitim, çalışma, ulaşım, v.b. sorunlarının dünya evrensel bir boyutta çözümlenmesi mümkünken, dünyanın her yerinde bu olanaklardan yoksunlaşan insan sayısının her geçen gün arttığı da biliniyor. Dahası, köleliğin dünyanın her yerinde boy verip geliştiği de...
Köleliğin bile, kapitalist sömürü düzeninin egemenliğinde, tarih öncesinden günümüz dünyasına uzanarak, yeniden arz-ı endam eylediği, barbarlığa doğru gidişin habercisi olduğu bu çağ; insanlığın da şiddetin ve sömürünün, ekonomik, sosyal, siyasal, cinsel, dinsel, vb. her türünü tarihe gömerek, binlerce yıldır sürdürdüğü eşitlik, özgürlük ve adalet özlemini dünya-evrensel olarak ete kemiğe büründürmeye, kuvveden fiile dönüştürmeye, en yakın olduğu çağdır da...
Ama bunun öznesi ne olacak? Kim olacak?...
“KÜRESELLEŞME”
Atalay GİRGİN
Gerçeklik addedilen ve adına “Globalizm/Küreselleşme” denilen bir yanılsama yaşanıyor. Bu yanılsama, salt düşünce, salt bilinç düzeyinde değil. Aynı zamanda bireylerin, irili ufaklı toplumsal çevre ve grupların davranışlarına da yön veren bir yanılsama. Ne gariptir ki hem küreselleşmeyi savunanlar hem de buna karşı çıkanlar, olmayan bir gerçekliğin yanında ve karşısında bir varoluş arıyorlar ve bununla temellendirmeye çalışıyorlar söylemlerini ve eylemlerini. Küreselleşmeye karşı olduklarını söyleyenler için, Don Kişot’un yeldeğirmenlerine karşı savaşından daha hazin, daha hüzün verici bir durum...
Birincileri anlamak mümkün... Onlar, küreselleşmenin faziletlerinden, güzelliklerinden dem vurarak, varolanı ve efendilerinin yönelişlerini meşrulaştırmaya, toplumun geniş kesimleri nezdinde kabullenilir kılmaya çalışıyorlar. Görevleri bu. Çünkü onlar, varolan düzenin, sermayenin ve burjuvazinin, her düzeydeki siyasal ve ideolojik temsilcileri...
İkincileri anlamaksa hem zor hem de kolay. Zorluğu, çok parçalı oluşları ve farklı saiklerden hareketle aynı reddiyede buluşuyor olmalarından kaynaklanıyor. Kolaylığı ise bunların neredeyse tamamının gerçekliği anlamaya, kavramaya çalışmak ve buradan hareketle varolanı değiştirmeye/dönüştürmeye yönelmek yerine, söylem ve eylem olarak kendini karşıtına göre konumlandırıyor oluşlarına dayanıyor. Oysa bu, reddiye tavrı içerisinde bulunanlardan kimilerinin de hiç hak etmedikleri halde, varlığını karşıtına yüklemeleri demek.
Dahası bu durum, birincilerin ideolojik etkisinin, ikincilerin bilincinde de karşılığını bularak, gerçekliğe bakışlarını ve değerlendirmelerini yönlendirip, biçimlendirdiğinin göstergesidir. Ve ikinciler, bu etki altında, önermeden gerçekliğe yöneliyorlar. Gerçeklikte, önermeyi doğru kılacak veriler arıyorlar. Aradıklarını bulmaları hiç de zor değil. Kolayca buluyorlar. Seçmecilik, varolana rağmen, kadirdir her zaman. Ama gerçeklik, ne yalnızca bu verilerden ibaret ne de bunların, egemen bakış açısıyla anlamlandırılıp sunulan bilgilerinden...
Öte yandan bu, bir kavramı ya da bir adı telaffuz etmekle onu gerçeklik addeden, var kabul eden, nominalist bir anlayıştır da. Bu idealist bir anlayıştır ve adını telaffuz ettiğiniz bir şey her zaman var değildir. Tıpkı, “Tek boynuzlu at” gibi... Bunu karikatürize ederek bugüne uyarlarsak, kapitalist sömürü düzeninin siyasal ve ideolojik temsilcileri, “Tek boynuzlu at iyidir, güzeldir, yararlıdır” diyorlar, diğerleri de “Tek boynuzlu at’a hayır”... İsterseniz önceki cümleyi, “Tek boynuzlu at”ın yerine “küreselleşme” kavramını koyarak da okuyabilirsiniz. Kısacası, “Tek boynuzlu at” ne kadar gerçekse, küreselleşme de o kadar gerçektir. Durum bundan ibarettir.
Varolan...
Bugün varolan küreselleşme ya da küresel bir düzenin kuruluşu değildir. Bugün yaşanan bir yeni fetih sürecidir.
Büyük İskender’in, Roma İmparatorluğu’nun, Emeviler’in, Osmanlı İmparatorluğu’nun v.b. antik imparatorlukların bulundukları zaman ve mekanda, ekonomik artığa el koyma sürecini ve kendi nizamlarını ve kendi ihtiyaçlarına, çıkarlarına uygun düzenlemeleri, dünyanın bilinen ve ellerinin uzanabildiği, güçlerinin yettiği her yerde egemen kılma anlayışının bir benzeridir bugün yaşanan. Aynısı değil elbet. Bugün varolanla dün yaşanıp geçmiş olan arasında, analojik düzeyde, egemen ve belirleyici bir güç olmanın benzerlikleri vardır. Egemen ve belirleyici güç, nizam vermek ister hep. Osmanlı’nın da fethi sürdürebildiği koşullardaki “nizam-ı alem”i, aleme nizam verme anlayışının tezahürüdür. Elbette ki “babasının hayrına” değil.
Ekonomik artığa ekonomi dışı zor yoluyla elkonulan dönemlerin, çağların bu antik imparatorlukları, fethi fetihle finanse edebildikleri sürece büyümelerini ve buna bağlı bir biçimde de belirleyici egemen unsur olarak varlıklarını devam ettirebilmişlerdir. Ne zaman ki fetih seferlerinden elleri boş dönmeye başlamıştır, işte o zaman, büyümeleri durmuş, diğerleri üstündeki egemenlikleri zedelenmiş ve içe dönüp, başarısız fethin bedelini de tebaalarına, reayalarına ödetmeye yöneldiklerinde, kendi olağan sömürü nizamları da bozulmaya, çözülmeye, çürümeye yüz tutmuştur. Bu kaçınılmazdır. Bu kaçınılmazlık, Osmanlı’yı, aleme nizam vermekten, birkaç kapitalist devletin etkisi ve yönlendiriciliği altında tanzim oluşa götürmüştür. Mukadderat işte! Tarihin cilvesi diyesi geliyor insanın ama, tarih cilve yapmaz ki...
Bugün Amerika Birleşik Devletleri(ABD) tarafından başlatılan yeni fetih sürecinin, kendisinden öncekilerden önemli ve öncelikli ayrım noktaları vardır: Bunlardan ilki; bu sürecin, kapitalizmin ekonomik, sosyal, siyasal, v.b. boyutlarda dünyayı tek bir pazara dönüştürdüğü ve onun egemen tek toplumsal formasyonu olduğu koşullarda yaşanıyor olmasıdır. Bu dünya sistemini, yani kapitalizmi, kendisinden önceki toplumsal yapılardan ayıran temel özellik, ekonomik artığa ekonomin kendi işleyişi içinde el konuluşudur. Yine bu sistemin bir başka özelliği, krizlerini, dikey ya da yatay olarak genelleştirerek aşmasıdır. Krizin, yatay olarak genelleştirilmesine muhatap olan, her zaman çevre ülkelerken; dikey olarak genelleştirilmesine muhatap olan, toplumun işçileri, işsizleri, yoksul köylüleri ve küçük mülk sahipleridir. Merkezde böyle yaşanan krizin aşılması süreci, çevre ülkelerde her iki boyutuyla gerçekleşir. Çünkü, çevrenin çevresi yoktur ve kriz, kendi siyasal sınırları içinde yaşanır, her türlü araçla ve her türlü toplumsal tahribata rağmen ya aşılır ya da aşılır.
İkincisi, ortaya çıktığı andan itibaren, hangi siyasal egemenlik biçimine bürünmüş olursa olsun, egemen sınıf(lar)ın , toplumun diğer sınıfları üzerindeki tahakküm aracı, diktatörlüğü olan devletin, günümüzde, bilim ve teknolojinin sağladığı olanakları da kullanarak, kontrol, denetleme, cezalandırma işlevlerinde yetkinleşmiş olmasıdır. Ki ABD, bilim ve teknolojinin olanaklarını, hem söz konusu alanlarda hem de silah sanayi başta olmak üzere, üretim süreçlerinde uygulayıp kullanan devletlerin başında yer almaktadır. Ve bu avantajını, yalnızca kendi siyasal sınırları içerisinde kullanmakla kalmayıp, dünyanın diğer ülkeleri üzerinde de kullanmaya çalışmakta, diplomatik krizlere yol açan istisnai başarısızlık örneklerine rağmen, genelde başarılı da olmaktadır. Ama nereye kadar?
Üçüncüsü, kapitalist toplumun egemen sınıfı sermayenin ve burjuvazinin, kimilerine göre uluslararası, kimilerine göre ise üst düzeyde bir soyutlamayla, ulusüstü (transnasyonel), ulusötesi ya da ulusaşırı bir boyut ve nitelik kazanmasıdır. Ki bu, söz konusu sınıfın, hem mali alanda hem de sanayi üretimin örgütlenmesi alanında, nesnel olarak, ulus-devletin siyasal sınırlarını neredeyse her alanda aşarak, kendi gelişimi ve ihtiyaçları doğrultusunda bölgesel ve kıtasal siyasal oluşumlara yönelmesi ve bir biçimde bunu dayatıyor olmasıdır. 1970’li yıllarda, ithal ikameci gelişme ve sermaye birikim politikalarının, yerini ihracata dönük sermaye birikim biçimine bırakması ile belirginleşen bu süreç, öncelikle sermayenin hareketi ve ekonomik kararlar bazında, ulusu ve ulus-devleti, hem yerel ve bölgesel sermaye ve sanayi grupları, hem de siyasal ve sınıfsal muarızları için ardına saklanılamaz, üzerinde yükselinemez bir hale getirmektedir. Ki sermayenin hareketi ve ekonomik kararlar alanında yaşanan bu sürece, hızlı ya da tedrici bir biçimde, gecikmeli de olsa, siyasi ve askeri alanlar eşlik etmektedir.
Ne var ki, bir madalyonun bile en az iki yüzü varken; ekonomik, sosyal, siyasal süreçlerin tek yüzlü, tek boyutlu olması mümkün değildir. Bundan dolayıdır ki, yukarıda kısaca ve üç noktada belirtilenler, varolan gerçekliğin bir boyutunda yer alan belirgin ve karakteristik unsurlardır ve varolan salt bunlardan ibaret değildir. Bu gerçekliğin bir başka boyutu daha vardır; çelişkilerin, gerilimlerin, fiili ve potansiyel çıkar çatışmalarının arz-ı endam eylediği.
Şimdilik ve bugün için, dünya kapitalizminin hiyerarşik yapılanmasının en üstünde yer alan, kendisi de bir ulus-devlet olmayan, ABD’nin başlattığı yeni fetih sürecinin kavranmasını, anlamlandırılmasını da kolaylaştıracak olan önemli unsurlar vardır, madalyonun diğer yüzünde. Bunlardan ilki, öncelikle ABD adresli ulusötesi sermayenin ve sanayi gruplarının, bütünsel, bir başka deyişle “global/küresel” anlamda, kendi gelişimleri ve ihtiyaçlarıyla paralel bir hızla, hem karlarını maksimize edemeyişleri, hem de dünyanın farklı bölgelerindeki, ekonomik olarak kilit öneme sahip ve “Pazar” üzerinde de kar ve spekülatif amaçlı kullanılabilecek, petrol gibi kontrol niteliğine haiz, yer altı ve yerüstü kaynaklarına doğrudan ve güvenlikli bir biçimde el koyamayışlarıdır. Bu kesimlerin, ekonomik terimlerle konuşan IMF, Dünya Bankası, vb. örgütleri ve MAI çerçevesinde dayattıkları düzenlemeler, yukarıdaki amaçların gerçekleştirilmesine yetmemektedir. Tıpkı, dünyadaki egemen tek toplumsal formasyonun kapitalizm oluşunun yetmeyişi gibi... Bunun yanısıra, bir yandan Avrupa Birliği ve Japonya adresli sermaye ve sanayi grupları ile olan rekabet, öte yandan da Rusya, Çin, Hindistan, vb. gibi giderek güçlenen bölge devletlerinin varlığı, kaynakları elde etmek için, “Pazar”ın, “piyasa”nın o büyülü, o “görünmez eli”nin hikmetini beklemeyi de gereksiz bir zaman kaybı ve lüks kılmaktadır bu kesimler için; ve mevcut koşullarda geriye kalan seçenek, meşruluğunu güçten alan eylemdir: Fetih. Hangi çağda olursa olsun, fethi meşru kılan tek şey, fetih eylemine kalkışanın gücüdür.
Çelişki ve gerilimin ifadesi olan ikinci unsur, sermayenin hareketi ve sanayiinin örgütlenmesi bazında nesnel olarak aşılan, siyasi ve askeri alanlarda da aşındırılan ulus ve ulus-devlettir. Bu iki olgu, nesnel dayanağını yitirmekte oluşuna rağmen, öznel boyutta varlığını sürdürmekte, ulusötesi bir nitelik kazanan sermaye ve burjuvazinin yönelişleri karşısında, toplumun, hem varlığı kapitalist sömürü düzeninin sürmesine bağlı olan siyasal ve sınıfsal kesimleri hem de bu düzene karşı olduğunu söyleyen siyasal ve sınıfsal kesimleri için, yanılsamalı bir direnç noktası oluşturmaktadır. Her iki kesim de düşlerinde yarattıkları, rüyalarında gördükleri ve “vatan” deyip kutsallık, dokunulmazlık atfettikleri toprak parçasının üzerinde, gerçeklikte de iktidar olup, hüküm sürebileceklerini sanmaktadırlar. Oysa ne düş gerçeklikte ne de gerçeklik düşte var olabilir. Ancak bu acınası toplumsal ve siyasal şizofrenik bilinç hali, eylem olarak nihai sonuçlarına götürülebildiğinde, ulusötesi sermaye ve burjuvazinin amaçlarının gerçekleşmesini yıkıcı bir biçimde geciktirebileceği ve buna bağlı olarak, yeni fetih heveslilerinin de sahneye çıkmasını hızlandırabileceği gibi, fethi sürdüren güçler karşısında da yenilişi, yok oluşu, hüzünlü, dramatik ama, bir o denli de destansı bir kahramanlık yaratarak gerçekleşebilir. Kim bilir? Derler ya hani; “ummadık taş baş yarar.” Ki bu kapitalizmin şu an için varolan hem hiyerarşik yapılanmasını hem de hegemonik dengelerini alt üst edebilir. Dahası bu çok uzak bir olasılık da değildir.
Üçüncü unsur ise, bugün ABD’nin hegemonyasına susarak boyun eğen ya da boyun eğiyormuş gibi yapan ve çaresizlikten sadece vetolarla itirazını dile getiren, AB, Rusya, Çin, Hindistan gibi devletlerin, hatta Japonya’nın, kendi egemenlik alanlarına sıra geldiğinde, aynı tarzla yetinmeyecekleri de aşikardır. Dahası ABD’nin kendi hegemonya alanında bile fethi sürdüremez bir noktaya düşmesi durumunda da aynı tarzda davranmayacakları ve hızla ABD’ye rağmen fethe kalkışacakları da... Unutulmamalıdır ki, bu günkü hiyerarşik yapılanma ve varolan hegomonik durum kapitalizmin ilanihai geçerliliğe sahip, son ve değişmez halinin ifadesi değildir. Bu değişebilir; özellikle ABD’nin giriştiği fetih sürecinin duraklama da dahil olmak üzere herhangi bir biçimde kesintiye uğraması, yeni bir yapılanma ve hegemonya sürecini gecikmeden başlatacaktır. Ki bu dünya savaşı da dahil, yeni bir fetih ve hegomonya sürecini, tüm acıları ve yıkımlarıyla birlikte insanlığın gündemi kılabilir ve sömürü düzeni devam ettiği sürece kılacaktır da. Elbette ki, insanın insanı sömürüsüne dayanan kapitalizme ve onun egemenlerine, toplumun ezilenleri, sömürülenleri itaat ettiği ve dünya evrensel düzeyde küresel bir düzeni kurmaya yeltenmediği sürece... Tek istisna bu yelteniş ve bunun başarısıdır.
Buraya kadar genel olarak ve kısaca belirtilen tüm unsurlar, dünya insanlığı için küresel bir düzenin varlığından çok, kapitalizmin gelişimine, bir soyutlama bazında sermayenin ve burjuvazinin ihtiyaçlarına bağlı bir biçimde içerisine girilen sürece ve bu süreçteki çelişki ve çatışmalara işaret etmektedir.
Şimdi, buradan hareketle şunların unutulmaması gerek:
Bir soyutlama olarak, sermayenin ve burjuvazinin varlığından söz etmek mümkün olsa da, gerçeklikte tüm dünya sermayesinin ve burjuvazisinin çıkarları çakışan, yekpare bir bütün olmadığı da bir hakikattir. Çünkü devlet anlamında, kendini farklı siyasal, askeri birimler altında örgütlemiş, çıkarları çelişen ve çatışan birbirlerinden farklı ulusötesi sermaye ve sanayi grupları vardır. Hem bu sermaye grupları arasındaki rekabete dayalı çelişki ve çatışma hem de kapitalizmin yağmacı, yıkıcı, sömürüye ve kara dayanan karakteristik özellikleri, kapitalizmin ve onun egemen sınıfının varlığı koşullarında küreselleşmenin, küresel bir düzenin, dünya-evrensel bir boyutta kurulmasını olanaksızlaştırmaktadır. Kapitalizmin bu koşullardaki varlığı bile böylesi bir düzenin inkarıdır zaten. Dolayısıyla, küreselleşmenin varolduğuna dair ileri sürülen nesnel ve öznel verilerin, bugün için, kapitalizm koşullarındaki varlığının ve etkisinin potansiyel olmaktan öte bir kıymet-i harbiyesi yoktur. Bunlar ancak, kapitalizmin dışında, yeni bir dünya- evrensel toplumsal yapının inşasına yöneliş sürecinde kuvveden fiile dönüştürülebilir.
Sermayenin, bilimsel ve teknolojik devrimin olanaklarının da etkisiyle, çok hızlı ve sınır tanımaz bir hareket yeteneğine sahip olduğu da hem bir gerçeklik hem de bir hakikattir. Ama herhangi bir alanda yatırıma yönelinceye dek. (Hız ve hızlılık görelidir. Ve sermaye hangi koşullarda olursa olsun, kullanılamaz kılınıncaya dek en hızlısıdır ekonomik araçların. Bugün teknolojinin sağladığı olanakların etkisiyle, daha önceki dönemlere göre daha hızlı olması, küreselleşmenin delili olamaz bundan dolayı.)
Bu hareketlilik ve hız yeteneği, sanayi üretimin örgütlenmesi alanında söz konusu değildir. Sanayi üretimini yapan şirketler ne denli ulusötesi olursa olsun, günümüzde bu üretimlerini ne denli farklı alanlarda yapıp örgütlemiş olurlarsa olsunlar, her koşulda belirli bir ya da birden fazla ulus-devletin siyasal ve coğrafi sınırları içinde hareket etmek zorundadırlar. Ki günümüzde yaşanan gerilimin bir yanını oluşturan bu durum, bölgesel kıtasal yeni siyasal devletlerle aşılmak istenmektedir. Bunlar bir nevi çağdaş imparatorluklardır. Bu yeni siyasal oluşumlar içinde, “ahı gitmiş vahı kalmış” eski ulus-devletlere biçilen rol, bulundukları coğrafyada düzenin “gece bekçiliği”dir.
Sermayenin ve burjuvazinin ekonomik gelişimine koşut olarak, ekonomik, sosyal, siyasal ve askeri bir birim olarak ulus-devlet örgütlenmesinin yerine, ABD, AB gibi siyasal oluşumları dünyanın geri kalanında da inşa etme süreci başlamıştır. Bu kapitalizmin gelişimi ve onun egemen sınıfının ihtiyaçları doğrultusunda, dünyanın geri kalanının örgütlenişinde bir kabuk değişimidir. Elbette ki bu değişim, ekonomik alanda atılan adımların, katedilen yolun, ona uygun siyasal bir örgütlenişle taçlandırılmasına yöneliktir. Ama asla bir küreselleşme ve küresel bir toplumsal yapının inşası değildir. Çünkü, toplumsal eşitsizliğe, üretim araçlarının özel mülkiyetine ve insanın insanı sömürüsüne dayanan hiçbir sistem ve varlığı bunlara bağlı hiçbir sınıf, tüm insanlığı kapsayan ekonomik, sosyal, siyasal, vb. niteliklere haiz küresel bir düzeni kurmaya yetenekli değildir.
Son bir nokta daha: Kapitalizmin egemen sınıfı olan sermayenin ve burjuvazinin, hangi coğrafyada bulunursa bulunsun, hangi hız yeteneğine sahip olursa olsun, ne denli ulusötesi niteliğe bürünürse bürünsün, her zaman kendi devletine ihtiyacı vardır. Bu sınıf, tıpkı kendisinden önceki tüm egemen sınıflar gibi, devleti olmadan rüya bile göremez.
Küreselleşmenin varlığına ilişkin ileri sürülen kanıtların başında, bilimsel ve teknolojik devrim ve bunun üretim süreçlerinde, dahası iletişim alanında kullanımı yer almaktadır.
Oysa bilimsel ve teknolojik devrimin ortaya çıkardığı fiili ve potansiyel dinamikler, varolan koşullardan ve sınıf hakimiyeti ilişkilerinden bağımsız olarak değerlendirilip, küreselleşmenin kanıtı kılınamaz. Bunların kullanımı, daha önceki çağlarda olduğu gibi, günümüzde de sınıfsaldır. Dolayısıyla bunlar, egemen sınıfın, özellikle aynı alanlarda faaliyet gösteren kesimleri arasında, rekabetin ve pazarda daha fazla paya sahip olma kavgasının enstrümanları olarak hem kullanılmaktadır hem de kullanılacaktır. Bilimsel ve teknolojik devrim, yarattığı potansiyel olanaklar bir yana; fiilen, egemen olana, onun varlığını korumasına, geliştirip güçlendirmesine hizmet eder öncelikle. Bir başka deyişle bunlar, fiili anlamıyla, verili sınıfsal egemenlik koşullarında, siyasal ve ideolojik boyutuyla birlikte “maddi hayatın yeniden yeniden üretimi”nin, biçimsel farklılıklarla, hatta yeni biçimlerle devamını sağlayan araçlardır.
İnternet gibi, uydu teknolojisine dayanan iletişim araçlarının gelişimi, bir yanıyla, sermayenin dinamik karakterine koşut olarak, onun hareketinin, ulus-devlet sınırlarını ekonomik, hukuki, siyasi, vb. alanlarda fiilen tarumar eden bir hıza kavuşmasını sağlarken; bir başka boyutuyla da potansiyel olarak, hem insanın özgürleşmesinin hem de onun egemen güçlerce daha yetkin denetimi ve tahakküm altına alınmasının olanaklarını sunmaktadır.Ki bunlardan da egemen güçlerin denetim ve tahakkümü hızla kuvveden fiile doğru yol almaktadır. Biri Bizi Gözetliyor(BBG), bir TV programının adıdır. Ama günümüzde bile, insanlar günlük yaşantıları içinde fark etmeseler de birinin onları gözetlemesi bir anda potansiyelden fiiliyata dönüşebilmektedir. Ve bu ise TV’de gösterilen bir oyun değildir. Örneğin; ABD’nin Patriot Act 1 ve Patriot Act 2 adıyla toplumu denetlemeye yönelik uyguladığı teknolojik projelerin yanında, G. Orwell’ın “1984” adlı kitabında anlattıkları neredeyse masal kalacak. Ki bunların daha başlangıç olduğu da anımsanmalıdır. Dahası yalnızca ABD ile de sınırlı değildir bu uygulamalar...
Bilimsel ve teknolojik devrimin sağladığı olanaklar eşliğinde, kapitalizmin üretici güçleri hem teknik hem de insan boyutuyla geliştirdiği biliniyor. Keza üretimde robot kullanımından, otomasyona dek uygulamalara yer verildiği de... Sanayi üretimin, sermayenin hızına hiçbir zaman yetişemeyecek olsa da, -ister ulusötesi denilsin isterse ulusaşırı – farklı coğrafyalarda örgütlendiği de...
Öte yandan, bilimsel ve teknolojik devrimin mümkün kıldığı tüm potansiyel olanaklara rağmen, kapitalizm ve onun egemen sınıfının varlığı koşullarında, işsizliğin çığ gibi büyüdüğü, fiili ve potansiyel boyutuyla üretici güçlerin, özellikle de insan unsurunun çözülmeye, çürümeye, neredeyse barbarlığa doğru sürüklendiği de biliniyor. Yine bilimsel ve teknolojik devrimin üretim sürecine uygulanmasıyla, insanlığın, açlık, giyinme, barınma, sağlık, eğitim, çalışma, ulaşım, v.b. sorunlarının dünya evrensel bir boyutta çözümlenmesi mümkünken, dünyanın her yerinde bu olanaklardan yoksunlaşan insan sayısının her geçen gün arttığı da biliniyor. Dahası, köleliğin dünyanın her yerinde boy verip geliştiği de...
Köleliğin bile, kapitalist sömürü düzeninin egemenliğinde, tarih öncesinden günümüz dünyasına uzanarak, yeniden arz-ı endam eylediği, barbarlığa doğru gidişin habercisi olduğu bu çağ; insanlığın da şiddetin ve sömürünün, ekonomik, sosyal, siyasal, cinsel, dinsel, vb. her türünü tarihe gömerek, binlerce yıldır sürdürdüğü eşitlik, özgürlük ve adalet özlemini dünya-evrensel olarak ete kemiğe büründürmeye, kuvveden fiile dönüştürmeye, en yakın olduğu çağdır da...
Ama bunun öznesi ne olacak? Kim olacak?...
Kaydol:
Kayıtlar (Atom)